Gude wilde filosofie gewoon maken

Als Denker des Vaderlands werd filosoof René Gude gepresenteerd in De Wereld Draait Door in mei 2013. Dat hij niet lang meer te leven had, was toen al bekend. Gude kreeg in 2007 te horen dat hij botkanker had, in 2011 werd duidelijk dat de ziekte onomkeerbaar was.

Juist in zijn laatste levensjaren was hij vaak in de media. Naast zijn optredens bij DWDD schreef Gude onder meer voor Trouw en publiceerde hij boeken en essays, zoals Sterven is doodeenvoudig. Iedereen kan het met Wim Brands.

Gude had sociale geografie en filosofie gestudeerd. Hij was (mede-)oprichter van Filosofie Magazine, was daarvan hoofdredacteur en uitgever tot 2001. Hij begon daarna met de Internationale School voor Wijsbegeerte in Leusden en was daar tot 2013 directeur van. Hij bepleitte filosofie-onderwijs op de middelbare school en wilde filosofie voor een groot publiek toegankelijk maken.

Beproeving

Gude erkende dat hij juist door zijn eigen gevecht met de naderende dood de kans kreeg om het grote publiek te bereiken. Tegen NRC Handelsblad zei hij: "Door mijn ziekte wordt nu al mijn filosofische kennis beproefd."

Filosofie is volgens Gude vooral humeurmanagement. Een mens heeft emoties die voortdurend voorrang eisen en die moeten in balans worden gebracht. Het spanningsveld tussen emotie en rationalisatie is een belangrijk onderdeel van zijn werk.

Zijn laatste optreden in De Wereld Draait Door was op 29 september 2014. Ook daarin kwam dat aan de orde, op een persoonlijke manier. Hij stelde dat emoties vaak voortkomen uit beelden die je zelf hebt bedacht. Om in balans te blijven moet je volgens hem "voorkomen dat je een verkeerd verhaal introduceert" waardoor je woede of angst onhandelbaar groot wordt. Zoals sommige patiënten het om een bepaalde reden niet terecht vinden dat zij getroffen worden door een ziekte, en daar woedend over zijn.

Gude wilde niet negatief zijn. "Het is makkelijk om pessimist te zijn. Leuker, grappiger. Maar je moet inzien dat het een strategie is, geen passie en dat je er geen fuck mee bereikt."

Maar ook blind optimisme was volgens hem niet het antwoord. Daarom bepleitte hij het 'depressionisme': een mislukt pessimisme. "Je moet het beest recht in de bek kijken. Als het klote is dan is het klote. En daarna moet je je laten verrassen door het leven, zeker door het leven in Nederland."

Dergelijke populaire bewoordingen voor filosofische vraagstukken waren kenmerkend voor Gude. Hij wilde een groot publiek bereiken om samen het menselijk tekort te kunnen bespreken en daarvan te leren. Daarbij wilde hij zeker geen autoritaire leraar zijn.

Zuiplap

"Als je jezelf als een moreel voorbeeld presenteert, ben je als leraar al niets meer waard. Dan gaan mensen je op iedere fout wijzen en zeggen dat je inconsequent bent. De filosofen waar ik van hou, waren ook geen toonbeeld van een verheven moraal. Kant wordt vaak op handen gedragen. Men denkt dat hij een gortdroog figuur was die zich keurig gedroeg en iedere dag, rond hetzelfde tijdstip, een wandelingetje maakte. Maar hij was juist een heerlijke dandyachtige zuiplap die hield van biljarten en roken en dus ook liep te tobben met problemen. Van daaruit is hij gaan denken over zelfbeheersing en autonomie. Dat spreekt mij aan." (NRC, 27 september 2014)

Hoewel hij zijn eigen invloed als Denker des Vaderlands (een titel die door collega-filosofen werd toegekend) niet wilde overschatten, vond hij vermeldenswaardig dat sinds zijn aantreden de stemming onder het Nederlandse volk is veranderd. Het Sociaal en Cultureel Planbureau constateerde dat mensen tot half 2013 over zichzelf zeiden: "Met mij gaat het goed, maar HET gaat slecht". Daarna is een kentering gekomen. "De maatschappij wordt positiever ervaren, de samenleving is vaker een bron van trots." Dat stemde Gude tevreden.

Leven is zwaar

Toen Matthijs van Nieuwkerk hem vroeg of hij zichzelf nog verrast had in deze laatste periode, antwoordde hij dat hij de eindigheid van zijn eigen leven toch met een zeker gemak heeft kunnen benaderen. Dat gemak kwam voort uit het besef dat het leven "soms ook echt zwaar is". Elke dag uit bed, naar school, naar je werk, een gezin stichten, ambities nastreven, iemand worden. Gude: "Het is een hoop gedoe, ook al hou je ervan. Een gedoetje."

Eerder deze maand werd Gude als Denker des Vaderlands opgevolgd door Marli Huijer.