'Soms ging Caravaggio te ver'

Door redacteur Lambert Teuwissen

In het Scuderie del Quirinale in Rome opent dit weekend een grote tentoonstelling over de Italiaanse schilder Caravaggio uit de Barok. Hij overleed vierhonderd jaar geleden op jonge leeftijd. Kunsthistoricus Sebastian Schütze verzorgde voor het Caravaggio-jaar een overzicht van diens oeuvre.

"De psychologische diepte van de werken geeft iets heel persoonlijks en menselijks aan de bijbelse verhalen. Dat is ongetwijfeld een van de redenen waarom Caravaggio ook vandaag nog zo populair is."

"Zijn grootste prestatie is dat hij bijbelverhalen zo vertelt, dat het publiek geïnteresseerd raakt in de personen", zegt Schütze over de schilder. "Hij vertelt iets over de psychologie van de protagonist: wat voelen ze en hoe reageren ze op wat er met hen gebeurt?"

Familiedrama De afgebeelde heiligen zijn daarom geen ongenaakbare iconen meer, maar mensen van vlees en bloed. Isaäk laat zich niet als een mak lam offeren: hij verzet zich wild tegen Abraham, op zijn gezicht angst en verbazing over wat zijn vader hem aandoet. Een bijbels familiedrama. "Hij kiest altijd het meest dramatische punt in het verhaal", zegt Schütze. Soms kiest hij daarom een ander moment in het verhaal dan zijn voorgangers.

Neem het verhaal over de beeldschone Judith die de Babylonische generaal Holofernes onthoofdt. Eerdere schilders kozen ervoor Judith met het afgehakte hoofd te tonen. Caravaggio neemt het moment van de moord: je ziet dat Judith walgt van de gruwelijke daad, maar vastbesloten hanteert ze het zwaard waarmee ze de vijand van het Joodse volk doodt.

"De contemporaine kleding hielp ook om het voor het publiek aansprekender te maken. De helden zijn niet gekleed in vaag antieke kledij, maar in eigentijdse kleding. Zo kan de toeschouwer zich makkelijker inleven en meevoelen met wat er gebeurt."

Te doods Het leverde Caravaggio soms conflicten op met zijn belangrijkste opdrachtgever: de Katholieke Kerk. "Soms ging hij te ver. Neem zijn 'Dood van de Maagd Maria'. Dat is een voorbeeld van waar hij te ver ging om het verhaal toegankelijker te maken door het naar menselijke proporties terug te brengen."

Het werk verhaalt over hoe de twaalf apostelen van Jezus op miraculeuze wijze verschenen bij de dood van Maria in het Turkse Efeze. Caravaggio maakte veel werk van de reactie van de mannen op haar dood: de een is ingestort van wanhopig verdriet, de ander is verzonken in stille contemplatie.

Centraal in het werk staat het lichaam van Maria, dat over bijna de volle breedte van het werk ligt uitgestrekt. "Het grootste probleem is dat er geen aanwijzing in het werk zit dat haar dood slechts een moment van overgang was. Dat eindigt positief met haar Tenhemelopneming. Hier ontbreekt dat volledig." Maria was te dood. Het werk werd subiet geweigerd door de kerk. "Zeker als altaarstuk was het onbruikbaar."

Caravaggio: The Complete Works - Sebastian Schütze - Taschen (import: Librero) - ISBN: 9783836501835 - €99,00