Volkomen overrompeld waren de inwoners van Schiedam en enkele buitenwijken van Rotterdam toen hun buurt vanochtend vroeg hermetisch afgesloten bleek te zijn door de Duitsers. Overal stonden Duitse Wehrmacht-soldaten met geweren klaar om alle mannen tussen de 17 en 40 jaar af te voeren voor de Duitse arbeidsinzet.

Er werd aangebeld, op deuren gebonsd en elk huis kreeg een bevel met de gedwongen oproep voor de arbeidsinzet in de brievenbus. Geluidswagens riepen om dat alle jongens en mannen tussen de 17 en 40 jaar op straat moesten gaan staan.

Wie durfde en mogelijkheid had om zich te verstoppen, zocht snel een veilig heenkomen. "In de Rozenlaan, waar mijn broer woont, gingen de Duitsers eerst de ene kant van de Rozenlaan onderzoeken. En toen ze daar klaar waren, is hij doodleuk overgestoken", vertelt Anck Wickel. "Hij kende daar mensen en daar is hij naar binnen gegaan. Dus toen zijn kant aan de beurt was, was hij er niet. Dat is goed afgelopen."

De dreiging in de afgesloten wijken was groot. Er werd geschreeuwd en soms geschoten. Als er bij huiszoekingen nog mannen werden aangetroffen, zouden die worden gestraft. Ook zou "hun particulier eigendom kunnen worden aangesproken", zo stond in het bevel.

Veel mannen zagen geen andere mogelijkheid dan zich te melden. Ook vrouwen en moeders drongen er in veel gevallen bij hun mannen en zonen op aan om mee te gaan, uit angst voor brandstichting of andere represailles. Ook mogelijk verraad door de buren speelde een rol.

"Onderduiken, maar waar?", zo vertelt een van de Rotterdamse mannen. "Ik dacht nog aan de kelder, maar om daar te verblijven, en voor hoelang, dat zou niet meevallen. En als de Duitsers eens een onderzoek zouden instellen en mij vonden, wat dan? En zouden de buren mij niet verraden? Wat ik ze niet kwalijk had kunnen nemen, want het is een hard gelag wanneer buurman A wel weg is en B niet."

Mannen en vrouwen riepen elkaar een afscheid toe: 'Moed houden!' en 'Oranje boven!'

Zo trok een stoet van duizenden mannen door de straten richting de verzamelplaatsen. Ze hadden kleding, eten en dekens bij zich. De meesten waren gelaten, in de hoop dat hun aftocht niet voor lang zal zijn.

"Heel langzaam kwam de stoet dichterbij en hoorde je de stemmen", vertelt een vrouw in Rotterdam. "Mannen en vrouwen riepen elkaar een afscheid toe: 'Moed houden!', 'Oranje boven!'. Vrouwen huilden. Meisjes liepen mee met hun armen om hun jongen heen geslagen."

De achterblijvers maken zich zorgen. Niemand weet precies waar de mannen heen gevoerd worden en voor hoelang. Er doen verhalen de ronde over de slechte omstandigheden waaronder de transporten per schip, lopend of per trein plaatsvinden.

Ook financieel zijn er zorgen. Zonder kostwinner in het gezin vrezen veel vrouwen dat er een zware tijd aanbreekt.