Een Joodse vrouw die onderduikers verraadde aan de Duitsers. Tientallen, misschien wel meer dan honderd gevallen. In Rotterdam is vandaag Ans van Dijk opgepakt, nadat er diverse aanklachten van verraad tegen haar zijn ingediend.

Allemaal dachten ze dat ze deze kleine, tengere vrouw konden vertrouwen toen ze haar hulp aanbood, zogenaamd als lid van verzetsgroep Vrij Nederland. Maar zonder pardon werden de Joodse onderduikers verraden aan Bureau Joodse Zaken en op transport gesteld naar de kampen.

Van Dijk had tot tot april 1943 zelf Joden geholpen door onderduikadressen te zoeken en valse persoonsbewijzen te leveren. Haar ontwikkeling tot een fanatieke Jodenverraadster begon met een duivels dilemma.

Geslaagd voor de test

Van Dijk werd op Tweede Paasdag 1943 op haar onderduikadres opgepakt door hoofdrechercheur Pieter Schaap van het Amsterdamse Bureau Joodse Zaken. Hij had een voorstel: deportatie naar het oosten of hier blijven om Joodse onderduikers op te sporen en te verraden.

Ans van Dijk, die zelf verraden was, koos voor de laatste optie. De voormalige hoedenverkoopster had zich tijdens de oorlog nooit laten registeren als 'Jood', ze droeg geen verplichte Jodenster en zat ondergedoken. Bovendien deed ze illegaal werk. Deportatie betekende een zekere dood, zoveel was in ieder geval zeker.

Ze gaf één adres op van Joodse onderduikers en was daarmee ze geslaagd voor de 'test' van Schaap. Ze kreeg een vals persoonsbewijs en een vrijgeleide van de Sicherheitsdienst, een Jodenster hoefde ze niet te dragen. Voortaan was ze een van de 'Vertrauensfrauen' (V-vrouwen), een taak waarvoor ze betaald werd en die ze gaandeweg steeds fanatieker op zich nam.

Van Dijk, die vele contacten had in het illegale circuit, had er na haar vrijlating misschien voor kunnen kiezen onder te duiken om aan haar taak als verraadster te ontkomen. Maar dat deed ze niet. Al in de eerste maand bracht ze zo'n vijftien Joodse onderduikers aan.

Aanvankelijk opereerde ze alleen. Ze was net gaan samenwonen met haar nieuwe vriendin, de Rotterdamse Mies de Regt, die op de hoogte was van haar werk voor de SD. Maar die liet haar vriendin begaan.

Na verloop van tijd kreeg Ans hulp van een aantal andere Joodse V-vrouwen. Met een van hen zette ze een 'Jodenval' op in een pand in Amsterdam, waar onderduikers in goed vertrouwen werden ondergebracht en Joodse Zaken hen na enkele dagen kwamen ophalen.

Toen mijn ouders en broer mee moesten met de SD, liep Ans van Dijk gewoon door.

Eliazer Sjouwerman, een van de slachtoffers van Van Dijk die de oorlog heeft overleefd, kijkt bitter terug op het verraad. "Mijn broer en ik waren op zoek naar een onderduikadres voor mijn ouders, die tijdelijk in Soest zaten ondergedoken. Via mijn tante kwamen we in contact met Ans van Dijk, die we volgens haar konden vertrouwen. Van Dijk wist een adres in Amsterdam en we spraken af dat mijn broer mijn ouders uit Soest zou halen. Ze zouden elkaar de volgende dag treffen op het Centraal Station."

Direct na de ontmoeting op het station ging het mis. Twee leden van de SD kwamen op hen af en vroegen naar hun persoonsbewijzen. "Ans van Dijk zei niets en toen mijn ouders en mijn broer mee moesten, liep zij gewoon door. Nog diezelfde dag werd ik in het huis van mijn tante gearresteerd, waaruit ik constateerde dat Van Dijk ons adres had doorgegeven."

"Ik kwam in de Hollandse Schouwburg terecht, waar ik mijn ouders en mijn broer aantrof. Er waren daar nog meer mensen die door Van Dijk zijn verraden."

Wie er allemaal door toedoen van Ans van Dijk zijn opgepakt, zal moeten worden uitgezocht in het proces dat haar te wachten staat. Veel van haar slachtoffers zullen daar zelf niet meer over kunnen getuigen, omdat ze de kampen niet hebben overleefd.