'Afrikaans niet alleen een koddig taaltje'
Door redacteur Lambert Teuwissen
Spoedbult. Broeikasbaby. Soebatry. Allemaal woorden uit het Afrikaans, de taal die zo lijkt op het Nederlands en ons toch soms zo vreemd in de oren klinkt. Tijdens het WK worden we nog eens herinnerd aan de taal van onze verre neven.
De Leidse lexicoloog Piet van Sterkenburg komt al zo lang in Zuid-Afrika dat hij met de voorbeelden een boek kon vullen: 'Moenie Mounie - Zuid-Afrikaans met een glimlach'.
"Mensen zien het vaak als een wat koddig taaltje. Ik wil laten zien dat je veel plezier kunt hebben aan de directe manier waarop het Afrikaans begrippen formuleert."
Gebrek aan vrouwen
Volgens Van Sterkenburg is het ontstaan van het Afrikaans mede terug te voeren op het gebrek aan vrouwen in de Kaapkolonie. "Dat schip van Jan van Riebeeck, dat in 1652 in Kaapstad landde, dat had tien, twaalf vrouwen aan boord, dus wat je snel ziet is dat die Nederlanders zich gaan vermengen met de inlandse vrouwen."
Omdat de taal in de loop der eeuwen ook werd blootgesteld aan het Engels, Maleis en Portugees, veranderde er steeds meer. "De uitspraak van de woorden verandert. Een 'i' wordt een 'e', de vervoeging van werkwoorden verdwijnt."
Ook dringen veel leenwoorden de taal binnen. Spoedbult is duidelijk een anglicisme (speedbump). Soebatry is liften, afkomstig van het Maleisische leenwoord 'soebatten', wat smekend vragen betekent.
"Wat curieus is, is dat ze heel veel oude Vlaamse worden kennen die in Vlaamse dialecten nog voortleven, maar die al lang uit de standaard taal zijn verdwenen. Dit is taalgeschiedenis."
Klaarkomen
De uiteenlopende ontwikkeling van het Nederlands en het Afrikaans kan tot misverstanden leiden. E-pos heeft niks met gedichten te maken maar is e-mail. Klaarkomen betekent dat je goed met iemand kunt opschieten. Een vrijkamer is een logeerkamer.
"Ik heb mij zo vaak vergist dat ik in de loop der jaren lijstjes heb aangelegd. Ik denk dat die interessant zijn voor mensen die naar Zuid-Afrika gaan en op dezelfde dingen stuiten als waarop ik gestoten ben. Neem een woord als parmantig, dat kennen wij in de zin van gemaakt deftig, maar in het Afrikaans is het brutaal of onbeschoft."
Apartheid
Wie het over Afrikaans heeft, zal ook altijd uitkomen op dat beruchtste woord uit de taal: apartheid. Van Sterkenburg heeft zelfs een compleet hoofdstuk in het boek opgenomen over politiek incorrect taalgebruik.
Baster als scheldnaam voor iemand met gemengd bloed. Jong als aanspraakvorm voor een kleurling. Soutpiel als omschrijving voor de Britse Zuid-Afrikaners, omdat ze met een been in Engeland en het andere in Afrika zouden staan (en hun piel dus in de zoute oceaan hing).
Afrikaans verdwijnt
Het einde van de apartheid betekende ook het begin van het einde voor het Afrikaans. "Toen ik de eerste keer naar Zuid-Afrika ging, eind jaren 80, had je tv-programma's, radio, allemaal in het Afrikaans. Maar sinds Mandela zijn alle elf talen constitutioneel erkend."
"Wat je ziet is dat één van die elf de lingua franca wordt en dat is Engels."
"Zelfs aan universiteiten als die van Potchefstroom of Stellenbosch, waar het Afrikaans altijd instructietaal is geweest, zie je Engels steeds meer opkomen. Er hoeft maar één student in een college te zeggen dat hij het Afrikaans niet verstaat en de docent is verplicht over te gaan op het Engels."
Moenie Mounie: Zuid-Afrikaans met een glimlach - Piet van Sterkenburg - Scriptum - ISBN: 9789055946891 - €17,50