200 jaar achternamen, Napoleon bedankt!
Gefeliciteerd met je achternaam! Grote kans namelijk dat ie vandaag zijn officiële 200ste verjaardag viert. Het is namelijk precies twee eeuwen geleden dat de Franse overheerser Napoleon Bonaparte alle inwoners van Nederland hun achternaam liet registreren.
Vanzelfsprekend was het hebben van een achternaam enkele generaties geleden dus nog niet, al had 70 procent van de Nederlanders er in 1811 al wel een. Achternamen die vaak zelfs al generaties lang bestonden. Het 200-jarig jubileum is dus vooral een feestje van de burgerlijke stand.
Familienaam
Voor de registratie had men vooral in Zuid- en Midden-Nederland al achternamen. Deze waren honderden jaren geleden ontstaan omdat er te veel mensen met dezelfde voornaam rondliepen.
"Rond het jaar 1000 kregen veel mensen automatisch hun vaders naam erbij en vanuit het zuiden kwam het gebruik om er nog een familienaam aan toe te voegen", zegt taalwetenschapper Gerrit Bloothooft van het Meertens Instituut. "Daarna werd het mode en deels ook noodzaak, omdat je in de steden zoveel mensen bij elkaar hebt."
Logisch allemaal. Maar hoe komt het dan dat een kleine Franse generaal de geestelijk vader is van onze burgerlijke stand? "Napoleon had een wet uitgevaardigd dat achternamen verplicht werden", zegt Bloothooft. "Op die manier kon hij goed geld innen via de belasting en kon hij onder de armen makkelijker soldaten rekruteren."
Weinig verhuisd
We zijn nu 200 jaar verder en wat opvalt is dat een grote groep mensen netjes op zijn plek is blijven zitten. Bijna één op de vier Nederlanders woont namelijk nog in het gebied waar zijn of haar stamvader vandaan komt. Vooral in Brabant, Limburg, Twente en de Achterhoek en visserplaatsjes als Katwijk, Volendam en Scheveningen heeft de afgelopen twee eeuwen weinig migratie plaatsgevonden.
Dit soort triviale feitjes zijn makkelijk op te zoeken op de website familienamenbank.nl, van het Meertens Instituut waar Bloothooft voor werkt. Een kleine zoektocht laat zien dat Napoleon nog altijd zijn sporen heeft achtergelaten, in Nederland lopen namelijk 69 Bonapartes rond.
Door: Emil