De Amerikaanse kunstenaar Jeff Koons maakt het monument waarmee de slachtoffers van de aanslagen in Parijs in november 2015 zullen worden herdacht. Koons is bezig met het Tulpenboeket dat symbool moet staan voor de herinnering aan de overledenen. Maar ook voor het optimisme om na de gebeurtenissen door te gaan met het leven. Kan een monument inderdaad zo'n effect hebben op nabestaanden?
Volgens Jos de Keijser, hoogleraar psychologie en gespecialiseerd in complexe rouw, hebben monumenten meerdere functies. "Als iemand is overleden kun je heel weinig meer doen. Een monument is dan het enige wat je voor jouw geliefde nog kan doen."
Een monument moet in mijn ogen bescheidenheid kunnen uitstralen.
Ook het fysieke bestaan van een monument is van groot belang, zegt De Keijser. "Voor sommigen is een collectieve herdenkingsplek heel belangrijk." De Keijser legt uit dat dat vooral het geval is als de plek van de gebeurtenis onbereikbaar is voor nabestaanden, zoals bij de ramp met vlucht MH17. "Dan wordt een andere plek heel belangrijk om naartoe te gaan. Inmiddels weten we dat herdenken en monumenten heel goed zijn, dan sluit je iets af."
Prachtig of aanstootgevend
In Parijs kunnen mensen wel naar de plekken gaan waar de aanslagen waren, waardoor een monument wat minder nodig is. "Maar dat neemt niet weg dat het goed is dat het er komt. En je hebt ook nog een bredere groep, de samenleving, die je ermee bedient. Het plaatsen van monumenten is een lange traditie in Frankrijk."
Om een positief effect te hebben op de nabestaanden is het volgens De Keijser belangrijk om een vorm te vinden die veel mensen aanspreekt. Wat de een prachtig vindt, kan de ander als aanstootgevend ervaren. "Dat kan heel lastig zijn. Een monument moet in mijn ogen bescheidenheid kunnen uitstralen. Niet alle aandacht is positief. Als nabestaanden er last van hebben, heeft het niet de goede functie."
"Na de aanslag van Anders Breivik op het Noorse eiland Utøya wilden architecten een doorgang maken in het eiland. Dat was een heel mooi ontwerp, maar mensen op het eiland vonden het te luguber. Zij wilden er niet op die manier aan herinnerd worden."
De Keijser zou zelf niet zo gauw kiezen voor Koons. "Hij is niet onomstreden. Het is niet iemand die je verwacht bij een herdenkingsmonument." Maar dat Koons zo snel is ingeschakeld vindt De Keijser goed. "Zoiets moet snel gebeuren. Er mag best twee, drie jaar overheen gaan, maar het moet niet jaren later pas gebeuren. Dan zijn de mensen weer met andere dingen bezig."