Nederland telt 2,5 miljoen laaggeletterden - mensen die het Nederlands onvoldoende machtig zijn. Dianne Companje is taalvrijwilliger en helpt cursisten om het Nederlands beter onder de knie te krijgen. "Cursisten willen zich bijvoorbeeld kunnen redden op Facebook, maar zijn niet taalvaardig genoeg." Dianne (26) helpt ze ook met andere praktische dingen, als sollicitatiebrieven schrijven.
Haar eerste cursist was haar moeder, die was ook laaggeletterd. Het eerste waar Dianne mee begint als een cursist zich aanmeldt, is vragen naar het doel van de taalcursus. "Ik was zelf ook niet zo goed in taal, maar ik leid nu zelfs taalvrijwilligers op", zegt Dianne, om maar aan te tonen dat vooruitgang mogelijk is. "Dat geloven laaggeletterden soms niet."
Zo zijn er oma's die hun kleinkind voor willen lezen, maar dat niet kunnen. "Grammaticalessen hebben dan weinig zin. We kiezen boekjes uit die zij wil leren voorlezen." En daar gaat ze dan met oma's mee aan de slag. "Een doel en daar werken we dan naar toe."
Mitella als smoesje
Anderen willen een sollicitatiebrief schrijven, of gewoonweg beter leren lezen en schrijven. Zo kunnen veel mensen bijvoorbeeld geen veiligheidsinstructies of handleidingen lezen. Om de problemen te ontwijken, verzinnen veel laaggeletterden smoesjes, zegt Dianne.
"Mijn moeder liet mij mijn eigen afwezigheidsbriefjes voor school schrijven, dat kon zij niet." Anderen zijn creatiever. "Er was iemand die een mitella omdeed om maar niet te hoeven schrijven." De meest gehoorde smoes? "Ik ben mijn bril vergeten."
Maar wat betekent laaggeletterd zijn? Een laaggeletterde is iemand met taalniveau 1F of lager (examen vmbo), aldus de officiële definitie. "Zij kunnen een beetje lezen en schrijven, maar hebben hier grote moeite mee. Ze beheersen het niet goed genoeg om volwaardig mee te doen aan de maatschappij", zegt Dianne. En vooral dat laatste is belangrijk.
Schaamte
Daar komt namelijk de meeste schaamte vandaan bij deze groep, het niet kunnen doen van dagelijkse en voor anderen normale dingen.
Laaggeletterden lopen tegen heel veel problemen aan, zegt Dianne. "Dat komt doordat de samenleving digitaler wordt." Vroeger had je bijvoorbeeld nog loketten bij treinstations, waar je kaartjes kocht. "Nu kan je alleen kaartjes bij de machines kopen." Als je dan niet goed kunt lezen, ga je niet meer met de trein.
Als ik bij ons op de lokale Marktplaats-Facebookgroep kijk, zie ik heel veel spelfouten.
Ook gemeenten en de overheid werken vooral met digitale formulieren. "Bellen kost geld en tijd." Ook simpele dingen leiden tot problemen zegt Dianne. "Bijvoorbeeld notities of boodschappenlijstjes zijn een probleem voor deze groep." Zelfs Google-zoekopdrachten zijn soms niet te formuleren voor deze groep.
Dat het een grote groep is die het moeilijk heeft met taal blijkt niet alleen uit de cijfers van de Rekenkamer, zegt Dianne. "Als ik bij ons op de lokale Marktplaats-Facebookgroep kijk, zie ik heel veel spelfouten. Veel mensen kunnen een taalopfriscursus gebruiken."