In twee kleine dorpjes op de steppe van Noord-Kazachstan leden de inwoners al jaren aan een mysterieuze slaapziekte. Overdag vielen de dorpelingen zonder aanleiding spontaan in slaap; tijdens een wandeling, op school (misschien iets minder opmerkelijk) en tijdens een motorrit naar een naastgelegen dorp. Soms sliepen ze dagenlang, zodat het bijna leek alsof ze in coma lagen.
Het eerste geval dook op in 2013, en onderzoekers zaten sindsdien met hun handen in het haar. Tot nu, want ze denken eindelijk de oorzaak te hebben gevonden: oude uraniummijnen uit het Sovjet-tijdperk.
Angst voor de slaap
In de dorpjes Kalachi en Krasnogorsk leefden de 800 inwoners in angst, bang om spontaan in slaap te vallen. "Mijn hersenen vielen gewoon uit", vertelde de man van het motorongeluk aan een lokale nieuwswebsite. Hij kwam daar redelijk ongeschonden vanaf, maar lag wel een paar dagen in diepe slaap.
"Ik ging op 28 augustus (vorig jaar) van huis. Het eerstvolgende wat ik mij herinner is dat ik op 2 september wakker werd in het ziekenhuis". Uiteindelijk werden zo'n 140 mensen door de ziekte getroffen.
'Wormen aten mijn handen op'
Naast de spontane dutjes die dagenlang kunnen duren, waren er ook veel bijwerkingen. Mensen kregen last van hoofdpijn, misselijkheid, geheugenverlies en soms zelfs hallucinaties. Een paar schoolkinderen dutten in en werden wakker in een levensechte nachtmerrie, waar slangen in hun bed kropen en wormen hun handen opaten. Zelfs huisdieren vielen ten prooi aan de mysterieuze aandoening.
De dorpelingen hadden zelf wel een idee waar de ziekte door werd veroorzaakt: de verlaten uraniummijnen in de omgeving. Ooit waren de dorpjes bedrijvige mijnstadjes. Maar nadat de mijnen werden gesloten, na de val van de Sovjet-Unie, liepen de dorpen leeg. Van de oorspronkelijke 6500 inwoners van Krasnogorsk zijn er nu nog maar 130 over.
Onderzoekers onderzochten het probleem, maar vonden in eerste instantie niet iets wat de ziekte kon veroorzaken. In sommige huizen was wel meer radioactiviteit dan gewoonlijk, maar niet zoveel dat het fenomeen verklaard kon worden. Ook werden de grond onderzocht op giftige zware metalen en de luchtkwaliteit werd gemeten, maar alle meten waren binnen de grenzen.
Slechte namaak-wodka?
De doktoren hadden ook geen idee waar het probleem door veroorzaakt werd. Meerdere slaapgevallen werden naar lokale ziekenhuizen gebracht, maar een oorzaak werd niet gevonden.
In eerste instantie dachten de artsen dat het aan slecht nagemaakte wodka lag, maar toen meer mensen en ook kinderen dezelfde symptomen vertoonden, moesten ze de oorzaak ergens anders zoeken. Behalve de spontane dutjes waren de mensen verder gezond, dus waar lag de oorzaak dan?
Koolstofmonoxide
Er kwam een grootschalig medisch onderzoek. Uiteindelijk bleek daaruit dat de inwoners wel erg veel koolstofmonoxide inademenden.
De oude uraniummijnen kregen weer bezoek van de onderzoekers. Ze testten de luchtkwaliteit opnieuw, en die uitkomst was - met het medisch onderzoek in het achterhoofd - opmerkelijk: ondanks dat de mijnen gesloten waren, stootten ze om de zoveel tijd koolstofmonoxide uit. De Kazachse vice-premier Berdibek Saparbaev denkt dat hier de oorzaak ligt. "Hierdoor daalt het zuurstofgehalte in de lucht, wat de echte reden is voor de slaapziekte in de dorpen", verklaarde hij.
Er was maar één oplossing mogelijk: een deel van de inwoners was al vertrokken, de overheid zal de rest evacueren. Daarmee zullen de dorpjes voortaan niets meer zijn dan lege omhulsels van een vergeten tijd.