Is Dylann Roof, de man die in een kerk in South Carolina negen zwarte mensen doodschoot, een terrorist? Die vraag werd gisteren en vandaag veelvuldig gesteld op social media. Het waren vooral reacties op berichtgeving in de media, waar de 21-jarige lang als 'schutter' werd aangeduid, en zijn daad als 'schietpartij' en niet als 'aanslag'.
Zouden die benamingen anders zijn geweest als de verdachte (die inmiddels heeft bekend) een andere huidskleur had gehad? En worden de 'zwaardere' termen eerder gebruikt als zo'n incident zich voordoet in het Midden-Oosten in plaats van het zuidoosten van de VS? We reconstrueerden hoe de NOS hier intern mee is omgegaan.
Hoe bepaalt de NOS welke termen er worden gebruikt?
Bij de NOS werd in eerste instantie gesproken van een 'schietpartij'. Later werd dit aangepast naar 'aanslag'. Cyriel Freijser, eindredacteur van het eerstelijnsnieuws, legt uit welke afwegingen in dit soort gevallen worden gemaakt.
"In het begin was er nog weinig over de schutter bekend. Wat was het motief? Was het geweld eenzijdig, was er sprake van een conflict, was iemand plotseling door het lint gegaan? Je wilt zo feitelijk mogelijk zijn. De term aanslag is al een stap verder dan een schietpartij en duidt erop dat iets met voorbedachten rade is gedaan. Die informatie is niet direct voorhanden."
Cyriel pikte de discussie op social media wel op en woog die mee toen hij in de loop van de dag besloot dat het gegrond was de term aanslag te gebruiken. "Daarbij speelde vooral mee dat er steeds meer duidelijk werd over hoe hij te werk was gegaan en over de vermoedelijke intentie waarmee hij gehandeld had. Het gebruik van de term aanslag werd daarmee feitelijk."
Maar wanneer spreek je dan van terrorisme?
De Washington Post liep ook met die vraag rond en concludeerde na een analyse dat hier in Charleston zeker sprake van was.
Met de ontwikkelingen van vandaag en de berichten die naar buiten komen, lijkt die conclusie volgens Cyriel inderdaad juist. "Nu gesteld wordt dat hij deze aanslag heeft gepleegd om een rassenoorlog te ontketenen, past deze daad binnen iedere definitie van het begrip terrorisme. Daarmee zou duidelijk worden dat hij met zijn daad de maatschappij wilde ontwrichten en dat is duidelijk politiek. Maar een racistische moord is niet per definitie terrorisme. Je moet als journalist informatie verzamelen, maar ook oppassen dat je zaken niet zelf gaat invullen."
En Charlie Hebdo dan?
Waarom werden die gebeurtenissen wel direct als bloedige terreuraanslag aangeschreven? "Daarbij was snel duidelijk dat het een heel geprofileerd politiek doelwit was, dat omstreden cartoons publiceert", zegt Cyriel.
"Die kerk in Charleston heeft ook een geschiedenis, dus het lijkt al gauw een symbolisch gekozen doelwit. Maar als de schutter vlakbij zou wonen, kan er sprake zijn van willekeur. Dat er in de media nu een discussie op gang komt of al dan niet gesproken moet worden over terrorisme vind ik niet zo vreemd; ook juridisch en politiek is de term complex en verre van eenduidig."
Is er echt geen definitie mogelijk?
Om toch een poging te doen tot een definitie te komen, vroegen we hoogleraar Beatrice de Graaf van de Universiteit Utrecht - gespecialiseerd in terrorisme - wanneer er volgens haar sprake van terrorisme is.
"Als iemand iets vanuit terroristisch oogmerk doet, wil je een deel van de bevolking schrik aanjagen", zegt zij. "Je wilt de samenleving ontwrichten en een actie richten op meer mensen dan alleen het slachtoffer."
“Dat deze daad juist in Charleston - het vroegere hart van de slavenhandel - is gepleegd, bevestigt wel dat er heel goed over is nagedacht door de dader. En dat er dan ook nog eens is geschoten in de oudste kerk, wijst wel heel sterk op zo’n terroristisch oogpunt. En daarom zou het hier in Nederland bestempeld kunnen worden als terrorisme."
Waarom speelt deze discussie juist hier?
Volgens De Graaf is vanuit historisch perspectief te verklaren waarom we juist in Nederland zoveel moeite hebben met de term terrorisme. “Het feit dat die discussie hier speelt, komt doordat we nog niet zo’n omvangrijke geschiedenis op het gebied van geweld tegen een specifiek ras hebben. De VS heeft dat wel, en zij noemen zulke incidenten ‘hate crimes’. Zo'n term kennen wij niet."
Vanuit een terroristisch oogpunt is er altijd een soort theatraal aspect aan een incident, stelt De Graaf. "Er zit een boodschap achter. Maar die boodschap moet je wel vast kunnen stellen. Dat zie je bijvoorbeeld ook bij school shootings. Daar is het vaak zo dat iemand ontevreden was over de hele samenleving. En hoewel dat een akelige daad is, kun je het dan geen terrorisme noemen: het is geen gerichte daad tegen een ideologie of groepering.”
Het feit dat die discussie hier speelt, komt doordat we nog niet zo’n omvangrijke geschiedenis op het gebied van geweld tegen een specifiek ras hebben.