In 1839 werd de fotografie uitgevonden. Met driehonderd foto's uit de eigen collectie toont het Rijksmuseum hoe razendsnel de techniek zich ontwikkelde.
Van eindeloos poseren voor één zilverplaatje voor de eeuwigheid tot heuse papieren snapshots. Rond 1900 ging de elite al op pad met een eigen Kodak.
"De vroegste vorm van een foto is een daguerreotype", vertelt schrijver en acteur Ramsey Nasr. Als liefhebber en verzamelaar van oude foto's heeft het Rijksmuseum hem aangetrokken als ambassadeur voor de tentoonstelling.
"Een daguerreotype is een plaatje verzilverd koper waarop na een ingewikkeld proces een afbeelding is te zien. Je moest haast wel chemicus zijn om dit te kunnen maken. Destijds kostte het wel een week arbeidersloon."
Bij de tentoonstelling is zo'n vroeg koperplaatje uit 1843 te zien van het meisje Charlotte Asser, gemaakt door haar vader. Hij was een van de eerste fotografen van Nederland.
Er is lang gedacht dat dit de eerste foto van Nederland was. "De foto is ongebruikelijk spontaan voor die tijd", zegt Nasr. "Men moest vaak heel lang poseren om die ene juiste foto voor de eeuwigheid te maken, want herdrukken was onmogelijk. Daardoor verdween vaak alle spontaniteit uit de foto."
"Mij ontroert dit meisje omdat je ziet dat ze voor het eerst wordt vastgelegd, maar geen idee heeft wat het inhoudt. Het was een magisch moment, heel echt", zegt Nasr.
"Wij zijn verwend en kunnen ons nauwelijks meer voorstellen dat we onszelf níet vastleggen of weggooien wat ons niet aanstaat."
Moderne beeldcultuur
In de jaren negentig begon het Rijksmuseum met het verzamelen van foto's. Het archief is inmiddels uitgegroeid tot 150.000 foto's waarvan er 130.000 uit de negentiende eeuw zijn.
"Het is een belangrijke collectie", vertelt conservator Mattie Boom. "Het is de opmaat naar de moderne beeldcultuur. Tot 1839 was er helemaal niks, en rond 1900 was de fotografie opeens volop geïntegreerd in het dagelijks leven, zoals in bladen en kranten."
Unieke vondsten
Tot haar verrassing deed ze een paar unieke vondsten in de mappen uit de eigen collectie die van de Rijksmuseumzolder kwamen. Er bleek een foto van Gustave le Gray tussen te zitten, de Rembrandt onder de oude fotografen. Het gaat om een panorama van Baalbek in Libanon uit de periode rond 1850.
"Het is de enige afdruk ter wereld", zegt Boom. Ook dook een foto op van een Surinaams koppel, vermoedelijk gemaakt door een Amerikaanse fotograaf die in Paramaribo was.
New Realities
In de tentoonstelling New Realities is te zien hoe men met de camera op pad ging om de wereld te ontdekken; van het persoonlijke leven tot dat van onbekende volkeren in het verre Azië. Röntgenopnamen en foto's van botanische verzamelingen illustreren onder andere het gebruik van de fotografie in de wetenschappelijke wereld.
Daarnaast worden praktische toepassingen getoond, zoals identificatiefoto's van misdadigers en de eerste reclamecampagnes. Ook is te zien dat fotografie als artistiek medium een plaats veroverde, aanvankelijk met onderwerpen en composities ontleend aan de schilderkunst.
En het wordt voor de bezoeker zichtbaar hoe de amateurfotografie een vlucht nam en het medium steeds meer werd ingezet als bron van vermaak.
