Soms vertellen de doden op een heel eigen manier het verhaal van een oorlog. Zo ook de doden van Mosul, waar IS lang de dienst uitmaakte maar nu het Iraakse leger oprukt.
Het geweld van de afgelopen jaren heeft vele duizenden inwoners het leven gekost.
Overal zijn doden in de stad. Zo zijn er de doden in de tuinen van huizen in West-Mosul, in de haast begraven op een van de weinige plekken waar de bewoners dat nog durfden. De weg naar de officiële begraafplaats was te gevaarlijk.
Bij sommige families ligt de hele tuin vol met dierbaren. Een vader vertelde hoe hij zijn dochter tijdelijk in de tuin van een kennis heeft begraven.
Nu delen van Mosul bevrijd zijn, durven inwoners hun doden te verplaatsen naar officiële begraafplaatsen. Maar die liggen vaak vol. Zoals bij een begraafplaats aan de oostzijde van de stad.
Zelfs in de berm van de weg naar de begraafplaats zijn graven te zien. Op de begraafplaats is een grafdelver aan het werk. En werk heeft hij volop.
In de bevrijde delen van de stad proberen de levenden te overleven. Een oude man die net gevlucht is uit IS-gebied viert de bevrijding met een sigaret. "Ik ben oud en zou eigenlijk beter weten. Ik mag niet roken. Maar ik heb zelfs tijdens het bewind van IS hier af en toe gerookt. Uit verzet, juist omdat het niet mocht."
Maar de onveiligheid is met de verdrijving van IS nog niet verdwenen. Mensen durven alleen heel voorzichtig over straat te gaan. "Zie je die modder daar?", zegt een vrouw. "Daar kan zomaar een explosief onder verborgen liggen."
Een andere vrouw wijst ons op kinderen die in de ruïnes spelen. "Ze lopen daar groot gevaar. De strijders van IS hebben overal boobytraps achtergelaten. Zelfs in huizen waar mensen woonden, liggen explosieven."
De strijd lijkt gestreden, maar er zou elk moment iets kunnen gebeuren. Mensen zijn bang voor verstopte IS-strijders en bomaanslagen. Mensen houden hun geparkeerde auto streng in de gaten in de angst dat er een bom onder wordt geplaatst.
Inwoners zijn blij dat de strenge regels van IS niet meer gelden, maar kijken ook met argwaan naar hun bevrijders.
Mosul is een overwegend soennitische stad, terwijl op de gepantserde voertuigen van het Iraakse leger en milities sjiitische vlaggen wapperen. En op muren zijn sjiitische leuzen gekalkt. IS hangt een extreme van de soennitische islam aan en ziet sjiieten als ketters.
Soms krijgen de mensen van Mosul het ook rechtstreeks van hun sjiitische bevrijders te horen, zeggen ze. "Jullie waren overlopers. Jullie heulden met IS." Het maakt de mensen bang en onzeker over de toekomst in Irak.
Hoewel de strijd in sommige delen voorbij is, worden mensen nog elke dag herinnerd aan de strijd die hier is gevoerd. Inwoners zien de rookpluimen van de gevechten en horen de helikopters schieten op IS-strijders.
In sommige wijken hangt een alles verstikkende geur. Op straat liggen dode IS-strijders, de lichamen in staat van ontbinding. Maar die doden worden niet begraven, die zijn voor de zwerfhonden. Het is een boodschap aan de overgebleven IS-strijders: dit is jullie einde.
In Mosul zijn de doden aan woord.