Restaureren teruggevonden Van Gogh's wordt nog een hele klus

• 

  Annephine van Uchelen

  redacteur cultuur

"The lost children, they are back!" Een opgetogen Axel Rüger, directeur van het Van Gogh Museum, verwelkomde vanmorgen in aanwezigheid van minister Bussemaker de teruggevonden schilderijen. Op muziek van Vivaldi werd de speciale ’Welkom thuis’-wand weggeschoven om de verloren kinderen te tonen.

In september vorig jaar werden twee gestolen schilderijen van Van Gogh in de buurt van Napels teruggevonden. Na veertien jaar had niemand er meer op gerekend. De schilderijen waren een bijvangst tijdens een inval van de Italiaanse anti-maffia-eenheid op zoek naar drugscrimineel Raffaele Imperiale.

De schilderijen waren verstopt in een fraaie villa aan de baai van Napels, vol met geheime kamers en dure spullen. Daaronder waren ook de twee in Nederland gestolen schilderijen van Van Gogh.

Conditie

"Toen ik de werken voor het eerst terugzag, was ik vooral blij", vertelt restaurator Oda van Maanen. "Ze zijn niet opgerold geweest zijn en er zitten geen winkelhaken in. Dan was de schade zoveel erger geweest."

Samen met restaurator Kathrin Pilz onderzocht Van Maanen afgelopen weken de conditie van de gestolen schilderijen. "Wij ‘lezen’ de schilderijen met onze ogen en wat hulpmiddelen."

Met verschillende lichtbronnen is de schade in kaart gebracht. UV-licht geeft vooral informatie over de vernislaag en over retouches, schilderingen die in het verleden zijn aangebracht door restauratoren. Strijklicht, licht dat van de zijkant komt, geeft vooral informatie over het reliëf. Met infrarood licht en röntgen kan ín het schilderij worden gekeken en met de microscoop wordt vooral de diepte en de conditie van de verflaag bepaald.

‘Zeegezicht bij Scheveningen’ heeft het het zwaarst te verduren gehad: er is een deel van de verf in de linker onderhoek verdwenen. Het schilderij is met geweld uit de lijst gerukt en tijdens hun vlucht hebben de dieven de tas met de schilderijen op grond laten vallen.

"Dit is best een dramatische schade", zegt restaurator Van Maanen. "Een oppervlak ter grootte van 2,5 bij 7 cm is compleet verloren gegaan, en ook een deel van de originele drager is weg. Wat je nog ziet is het ‘bedoekingsdoek’, het is niet duidelijk of dat van papier of karton is geweest."

Ook met het blote oog is duidelijk te zien dat een flinke reep verf ontbreekt. "Iets boven het midden stond een stukje verf omhoog, daar hebben we een soort noodvoorziening aangebracht", zegt de restaurator.

Butsen en deuken

Bij ‘Het uitgaan van de Hervormde Kerk te Nuenen’ is vooral aan de achterkant en zijkanten te zien dat het schilderij in die veertien jaar het nodige heeft meegemaakt. Kathrin Pilz toont de flinke butsen en deuken in beschermingslaag. "Er is bepaald niet zachtzinnig mee omgesprongen. Maar op wat lacunes na is de conditie verrassend goed."

Dat het toch geen eenvoudige restauratie wordt heeft vooral te maken met de vlekkerige vernislaag, die losstaat van de diefstal. "Omdat we weten dat Van Gogh nooit vernis gebruikte kan de vernislaag niet origineel zijn", zegt Pilz. "Die is vermoedelijk tijdens een eerdere restauratie aangebracht in de eerste helft van 20e eeuw en dus geen keuze van Van Gogh geweest. Daarom is het ons plan om die weg te halen."

Restauratie

"We willen het uiterlijk van de schilderijen zoveel mogelijk terug brengen naar het origineel, waarbij de intentie van de kunstenaar voorop staat", zegt Van Maanen. "Mogelijk blijft er na herstel iets van de beschadigingen zichtbaar, als onderdeel van de historie van de schilderijen. In mei gaan we er met een speciale commissie definitief over beslissen."

Tot die tijd zijn de teruggekeerde schilderijen in het Van Gogh Museum voor het publiek te zien. Ze hangen weer 'thuis aan de muur'.