Meer dan de helft van de Nederlanders is gematigd positief over een minderheidskabinet. Dat blijkt uit een enquête van Ipsos in opdracht van Nieuwsuur.
Veel Nederlanders vinden wel dat een kabinet in principe een meerderheid zou moeten hebben in de Tweede Kamer, maar als dat leidt tot een kabinet zonder duidelijke nieuwe koers, dan kiest 52% toch liever voor een minderheidskabinet dat wél een duidelijke nieuwe richting inslaat.
Maar is regeren wel mogelijk als een coalitie niet de meerderheid in het parlement heeft?
Wisselende coalities
Als het komende kabinet een meerderheid wil in beide Kamers, zijn er minstens vier partijen nodig in een coalitie. En dat is teveel, vinden oud-informateur Jacques Wallage, JOVD-voorzitter Rutger de Ridder en oud-minister Pieter Winsemius.
Een kabinet met minstens vier partijen leidt tot teveel compromissen en uitruil, waardoor het uitstippelen van een heldere, nieuwe koers lastig wordt. Mede hierom pleiten zij voor een minderheidskabinet.
Toch gaan veel huidige politieke lijsttrekkers er vanuit dat er straks een meerderheidskabinet moet komen, dat steunt op een zetelmeerderheid in beide Kamers. De afgelopen jaren had het kabinet-Rutte II geen meerderheid in de Senaat, en moest daarom regelmatig steun zoeken bij oppositiepartijen.
Bij een volgend kabinet willen veel partijen een dergelijke situatie voorkomen.
Oud-minister Pieter Winsemius vindt het gunstig als een kabinet niet kan rekenen op een meerderheid. "In zo’n geval zie je dat een kabinet in gesprek moet met alle andere partijen. Dat is veel democratischer, want dan kan iedereen meepraten."
Een volgend kabinet zou wat hem betreft niet moeten zoeken naar een meerderheid in de Senaat, en zelfs niet naar een meerderheid in de Tweede Kamer. Hij pleit voor een minderheidskabinet dat telkens op zoek moet naar wisselende coalities.
Een coalitie met vier of vijf partijen gaat niet werken.
Ook Rutger de Ridder, voorzitter van de JOVD, ziet een minderheidskabinet wel zitten. "Een coalitie met vier of vijf partijen gaat niet werken. Dat leidt tot talloze compromissen en verwatering. Het vertrouwen van burgers in de politiek neemt dan alleen maar verder af."
Niet teveel afspreken
Oud-informateur Jacques Wallage ziet ook de nadelen van een coalitie waar vier of vijf partijen aan deelnemen. "Maar een minderheidskabinet is ook fragiel."
Volgens Wallage moet een minderheidskabinet wel een soort basisvertrouwen van de Kamer hebben. "Anders wordt het bij haar eerste optreden met een motie van wantrouwen naar huis gestuurd." Maar het hoeft niet per se een coalitie te zijn die een meerderheid heeft in de Kamer.
Wallage meent dat het goed zou zijn als een volgend kabinet niet teveel afspraken maakt van tevoren. "Dus geen dichtgetimmerde regeerakkoorden, maar meer een soort basisakkoord op hoofdlijnen. Dan moeten ministers vervolgens per concreet voorstel op zoek naar meerderheden in beide Kamers, en kunnen alle partijen meepraten."
Op zoek naar steun
In 2012 won de VVD de verkiezingen met 41 zetels. De partij vormde een coalitie met de PvdA. Samen hadden de partijen een meerderheid van 79 zetels in de Tweede Kamer.
Het kabinet-Rutte II kon de afgelopen jaren rekenen op een meerderheid in de Tweede Kamer, maar niet in de Eerste Kamer. Toen het kabinet aantrad, kwamen de VVD en de PvdA 14 zetels tekort voor een meerderheid in de Senaat.
In 2015 veranderde de samenstelling van de Eerste Kamer. Na de Provinciale Statenverkiezingen kon de coalitie VVD-PvdA nog maar bogen op 21 Senaatszetels.
Om plannen door beide Kamers te krijgen moesten de VVD en de PvdA dus telkens op zoek naar de steun van andere partijen. Zo gaf GroenLinks steun aan het plan voor een leenstelsel voor studenten, en verleenden D66, ChristenUnie en de SGP steun aan Rutte’s begrotingen. Uiteraard in ruil voor hun eigen wensenlijstjes.
Als een komend kabinet wil steunen op een meerderheid in de Eerste Kamer, zullen er minstens vier partijen aan een coalitie moeten deelnemen. De zetelverdeling van de Eerste Kamer ligt namelijk vast tot aan de komende Provinciale Statenverkiezingen. Die vinden naar verwachting plaats in maart 2019.