Het is vandaag precies twee jaar geleden dat de anti-islambeweging Pegida, de 'Patriottische Europeanen Tegen de Islamisering van het Avondland', voor het eerst de straat op ging. Wat voor de vluchtelingencrisis begon als een boze burgerbeweging, groeide uit tot de schrik van het Duitse establishment.
Aanhangers van Pegida willen de islam uit het openbare leven weren en de stroom buitenlanders drastisch inperken. Nu twee jaar later is de beweging in verschillende splintergroepen uiteengevallen, die elkaar de tent uitvechten. Over wat ze hebben bereikt, verschilt men in Duitsland van mening.
De een zegt dat Pegida de politieke correctheid heeft doorbroken. De ander ziet de beweging als mede-veroorzaker van de verruwing van het politieke klimaat.
Misdrijven
De Duitse inlichtingendienst (BfV) deed onderzoek naar het aantal extreemrechtse geweldsmisdrijven, zoals aanvallen op migranten en brandstichtingen bij asielzoekercentra. Conclusie: die zijn sterk toegenomen.
Alleen dit jaar waren er al 1800 misdrijven tegen asielzoekers, asielzoekerscentra of mensen die zich inzetten voor asielzoekers. Zoals tegen burgemeester Joachim Kebschull van Oersdorf, een slaperig dorpje met 874 inwoners ten noorden van Hamburg.
Op een lege parkeerplaats werd hij in het donker in zijn rug aangevallen en met een knuppel bewusteloos geslagen. Lichamelijk heeft hij er niets aan overgehouden, maar hij weet nog niet hoe hij moet omgaan met de wetenschap dat de dader waarschijnlijk iemand is uit het dorp, iemand die hij kent. "Ik ben mijn naïviteit kwijt."
Kebschull: "Wat bekende politici, of de mensen van de rechts-populistische partij Alternative für Deutschland (AfD) of Pegida zeggen, de woorden die ze kiezen, daar schrik ik van. Dat doet me denken aan de jaren 30, waar het ook met verbaal geweld begon. En als dat het midden van de samenleving bereikt, kan het in fysiek geweld omslaan."
Getroffen
De sfeer in Duitsland wordt grimmiger. Wat begon met demonstreren tegen vermeende islamisering, neemt nu steeds agressievere vormen aan. Bondkanselier Angela Merkel kan, zeker in het oosten van het land, nergens meer verschijnen zonder uitgejouwd te worden als 'Volksverräterin'.
En volgens een rapport van het ministerie van Economische Zaken wordt door het toenemende extreemrechtse geweld ook de economie van de oostelijke deelstaten zwaar getroffen. Bedrijven zouden wegtrekken en het zou zorgen voor een slecht vestigingsklimaat voor bedrijven.
Burgemeester Kebschull voelt dat zijn land verandert. "De vluchtelingencrisis wordt gebruikt voor allerlei ontevredenheden, en dat lijdt tot excessen. Ik dacht altijd dat wij als Duitsers door onze geschiedenis daar een beetje tegen gewapend waren. Dat lijkt voorbij te zijn."
De Duitse democratie is als het Oktoberfest. Goed georganiseerd, maar gekotst wordt er achter de schermen.
"Misschien heeft 'het volk' ook een paar goeie redenen om agressief te zijn. Als je mensen voor tuig uitmaakt, zullen ze zich ook als tuig gedragen", zegt Henryk Broder, commentator van Die Welt. Hij ziet de opkomst van de AfD en Pegida juist als een oplossing voor de frustraties van een deel van de Duitse bevolking.
Broder is het enfant terrible van de Duitse commentatoren. Hij zweert geweld af, maar verwijt het de elite dat iemand die AfD stemt meteen wordt weggezet als nazi en Pegida-aanhangers als tuig. "Dat is volkomen absurd. En de normale mensen die voelen dat. Ze weten het niet zo te verwoorden, maar ze voelen het."
Oktoberfest
Volgens Broder maakt de Duitse democratie een verandering door en wordt het eindelijk een normale democratie die loskomt van de "verstikkende politieke correctheid" die het land sinds de Tweede Wereldoorlog in haar greep houdt. "Overal in Europa heb je rechts-populisten, behalve bij ons. Daar waren we waanzinnig trots op. Nu bestaat er sinds twee jaar toch een rechts-populistische beweging, en we kunnen er niet mee omgaan. Het past niet in ons wereldbeeld."
Broder: "Democratie moet in Duitsland als een boetiek functioneren. Het moet er mooi en schoon uitzien. Maar democratie is een werkplaats. Daar wordt gehamerd en gelast, daar vliegen vonken vanaf. Er moet worden opgeruimd. Soms stinkt het er ook. De Duitse democratie is als het Oktoberfest. Goed georganiseerd, maar gekotst wordt er achter de schermen."
In de harten van mensen moeten zaden van liefde en vrede gezaaid worden.
In Dresden, de stad waar Pegida twee jaar geleden het levenslicht zag, laat imam Hamza Turan ondertussen de vlekken zien die het gasspoor naar zijn deur heeft achtergelaten. Vorige maand werd zijn moskee getroffen door een brandaanslag. "Bij de ontploffing ontstond er een vlammenzee als in de hel."
Turan woont met zijn vrouw en drie kinderen in het huis dat ook onderdeel is van de moskee. "De kinderen schreeuwden om hulp en zeiden: vader, een bomaanslag. Ze willen ons vermoorden."
Dreigbrief
Niet alleen vluchtelingen of politici zijn de afgelopen tijd doelwit geworden van aanvallen, ook moslims die al jaren in Duitsland wonen ervaren meer vijandigheid. Turan vertelt hoe zijn vrouw op straat is uitgescholden en geïntimideerd, dat mensen roepen: 'opdonderen hier'. "We worden behoorlijk gediscrimineerd."
De oplossing voor het de toenemende geweld ligt volgens Turan in het ombuigen van het politieke discours. "In de harten van mensen moeten zaden van liefde en vrede gezaaid worden. Daarop moet de overheid zeer gespitst zijn."
Het lijkt er vooralsnog niet op dat politici en activisten van plan zijn hun toon te matigen en ook de ervaringen van burgemeester Kebschull beloven niet veel goeds. De dag nadat hij het ziekenhuis in geknuppeld werd, ontving hij een nieuwe dreigbrief. Ditmaal met de tekst: 'Knuppel wordt hamer, hamer wordt bijl'.
