De verkiezingscampagne is begonnen. Premier Rutte bood vandaag zijn excuses aan, in de hoop met een schone lei aan de campagne te beginnen, en D66 en PVV presenteerden deze week als eerste partijen hun verkiezingsprogramma's. Daarmee loopt het kabinet Rutte II op zijn einde.
De nadagen van Rutte II tonen opvallende overeenkomsten met die van Paars II, ook al zit er veertien jaar tussen. Ook dat kabinet bereikte op economisch vlak goede resultaten, maar kreeg daar weinig waardering voor. En beide hadden te maken met de opkomst van een populistisch leider.
"Een belangrijke overeenkomst is dat het toen economisch goed ging met Nederland, en ook nu het economisch redelijk gaat. Maar dat de sfeer onder de bevolking dat niet weerspiegelt", zegt Klaartje Peters biograaf van de paarse kabinetten.
Fortuyn in opkomst
Ook de thema's die nu spelen zijn volgens oud-minister Frank de Grave hetzelfde als toen. "Het ging over minderheden en verhoudingen in Nederland, filosofische thema's. Net als nu. Dat vinden politici lastiger, want dat is minder grijpbaar.
De Grave was minister van Defensie tijdens Paars II. Een half jaar voor de verkiezingen van 2002 denken hij en zijn collega's dat er nog geen vuiltje aan de lucht is. Pim Fortuyn is in opkomst, maar het gaat economisch voor de wind.
"We hadden Nederland economisch op de kaart gezet. De werkloosheid was laag, we hadden een overschot op de begroting. Nederland werd geprezen, alles ging goed. We stonden op de voorpagina van de The Economist. We waren echt wel een beetje trots", vertelt De Grave.
Maar Fortuyn wijst op de wachtlijsten in de zorg, de grote schoolklassen en de bureaucratie waar de burger in verdwaalde. "En verdorie, grote delen van de kiezers waren het daar mee eens", zegt De Grave. "Hij raakte een emotie die niet in cijfers zat. De kiezers dachten aan andere dingen."
Het ging volgens biograaf Peters niet meer om de feiten en cijfers. "Het ging over de puinhopen van Paars. Kiezers zagen de cijfers niet en lieten zich bang maken door de uitdager. Wat nu gebeurt is een parallel met toen."
Immigratie was net als nu een hoofdthema, al hadden de Paarse politici het te laat door. Eind jaren 90 kwamen er ook veel vluchtelingen, zelfs meer dan nu. Fortuyn toen en Wilders nu trekken veel kiezers die zich bedreigd voelen. Toch zijn er ook verschillen, stelt Peters.
"De discussies gingen bijvoorbeeld niet over de islamitische achtergrond van vluchtelingen, waar Nederlanders zich nu druk om maken. Maar het ging puur over het kwantitatieve aspect: teveel en waar moeten we ze laten."
De coalitie breken helpt niet, cijfers ook niet, wat wel helpt, is luisteren naar de onvrede van mensen.
Wim Kok destijds premier zegt de onvrede onderschat te hebben. "Ondanks alle goede resultaten van de paarse periode bleef er een grotere mate van onvrede dan men een half jaar voor de verkiezingen kon vermoedden."
Volgens oud-minister De Grave is er één duidelijke les van Paars II. "De coalitie breken helpt niet, cijfers ook niet, wat wel helpt is, luisteren naar de onvrede van mensen. Dat een politicus, een leider, spreekt op een manier dat mensen denken dat hij of zij in de gaten heeft waar hun zorgen liggen."
