Wie referendum zegt, denkt aan D66. De partij is sinds haar oprichting voorstander van politieke vernieuwing. Het pamflet (appèl) waarmee de aanjagers van die vernieuwing zich in 1966 aan de natie presenteerden, was allesbehalve lichtvoetig van toon. Er werd gerept van "een ernstige devaluatie" van de democratie.
Schrijvers en sympathisanten van het pamflet beschouwden de bestaande democratie zelfs met ‘een gevoel van hachelijkheid’. Zij waren ‘ongerust’ en van mening dat het staatsbestel ‘bedroevend’ functioneerde. Actie was geboden, zoveel was duidelijk. Wellicht bood een volksraadpleging uitkomst, hoewel het woord referendum in het appèl nog niet voorkwam.
Lede ogen
En toch, het referendum dat gisteren werd gehouden kan niet op goedkeuring van twee prominente vernieuwers van weleer van D66 rekenen. Dit was nou ook weer niet de bedoeling. Het systeem moest (en moet?) misschien op de schop - maar dan wel op een manier die overeenkomstig de geestesgesteldheid van oud-democraten is.
Nieuwsuur spreekt met twee veteranen van de partij, die het raadgevend referendum van gisteren met lede ogen aanschouwen. Jan Terlouw, leider van de partij na het vertrek (en voor de terugkeer) van Hans van Mierlo, heeft zelfs niet gestemd. Bij Laurens Jan Brinkhorst, voormalige minister en doorgewinterde diplomaat, is sprake van diepe teleurstelling.
Ik ben voor het referendum want soms is de politiek echt de weg kwijt, maar het moet wel lastig gemaakt worden.
Brinkhorst noemt het referendum een "feest van de raddraaiers" en geeft vooral de politiek de schuld. "Politici van nu hebben het aan zichzelf te danken. Ze zijn 20 jaar kritisch geweest op Europa."
Als hij tien jaar jonger was geweest - zei hij telefonisch - was hij weer de politiek ingegaan om orde op zaken te stellen. Brinkhorst maakt zich sterk voor een correctief referendum. De vernieuwingsdrift die D66 vanaf haar oprichting kenmerkte is nog steeds over hem vaardig. Maar dan wel graag anders dan gisteren. Zo hoeft het van hem niet.
Verkeerd signaal
Ook Jan Terlouw is kritisch. Hij is niet gaan stemmen omdat hij het onderwerp niet geschikt vond voor een referendum. Daarbij is de uitslag volgens Terlouw koren op de molen van het Brexit-kamp. "Die kijken naar Nederland en die krijgen het simpele signaal Nederland is tegen de EU, dat kon wel eens een heel verkeerd signaal zijn."
Terlouw zegt dat de Kamer zich in dit digitale tijdperk moet afvragen of 400.000 handtekeningen niet veel te weinig is voor het aanvragen van een referendum. Hij vindt het goed dat er een referendum is. Maar het moet niet te makkelijk gemaakt worden. "Ik ben voor het referendum want soms is de politiek echt de weg kwijt, maar het moet wel lastig gemaakt worden."