Morgen begint de 'alles beslissende Europese top' die het vluchtelingenprobleem onder controle moet krijgen. Toch zijn er al signalen dat ook dit keer de 28 Europese leiders er met de Turkse premier Ahmet Davutoglu niet uit zullen komen.
Er moet een moeizame deal met Turkije beklonken worden. En als ze het daar al over eens worden, moet Turkije de afspraken ook nog echt uitvoeren. Velen zeggen dat dit de ergste crisis is die Europa tot nu toe voor de kiezen kreeg.
Vanavond in Nieuwsuur een special over de migratiecrisis. In de studio zitten Paul Scheffer, hoogleraar Europese Studies, en Caroline de Gruyter, Europees commentator van NRC Handelsblad. Waar gaat het volgens hen precies mis met Europa? Ook een gesprek met de voormalige voorzitter van de Europese Commissie Manuel Barroso.
'Brussel' de schuld geven
Niemand voelt zich verantwoordelijk voor Europa. Dat is volgens Caroline de Gruyter een van de grote problemen. De hoge vluchtelingeninstroom, maar ook de Brexit en de banken- en eurocrisis, is niet de reden dat Europa het moeilijk heeft. Die zaken noemt ze symptomen, hoe ernstig ze ook zijn.
Het ware probleem is dat de nationale politici die Europa moeten laten draaien hun werk niet goed doen, en vervolgens ‘Brussel’ daarvan de schuld geven. "Dat is natuurlijk ridicuul. Ze moeten naar zichzelf kijken", zegt De Gruyter. "Europa is wat lidstaten ervan maken. Europa zijn wij zelf en wij moeten zelf zorgen dat het een succes wordt."
Ook Nederlandse politici wijzen regelmatig naar Brussel. "Neem al die VVD’ers die in Brussel jaren enthousiast mee vergaderden over de EU-uitbreiding in 2004. Maar toen bekend werd dat er tien nieuwe landen bij kwamen, zei VVD-fractievoorzitter Gerrit Zalm dat Brussel dit erdoor had gedrukt", schrijft De Gruyter in NRC.
Politici zijn vergeten de buitengrenzen te bewaken. Daarom ontstaat er nu paniekvoetbal.
Politici zijn volgens De Gruyter de regie kwijtgeraakt. "Dat komt omdat ze een Europese grenzeloze zone hebben gebouwd en zijn vergeten de buitengrenzen te bewaken. Daarom ontstaat er nu paniekvoetbal. Binnen de zone kan een migrant namelijk zelf bepalen waar hij heen gaat, terwijl Europa moet bepalen waar ze naartoe gaan."
Dat landen als Polen en Hongarije weigeren Europees beleid rond vluchtelingen in te voeren, vormt een ander groot probleem. "Als je bij een club met spelregels hoort, moet je je daaraan houden. Je kan niet alleen profiteren van bijvoorbeeld de interne markt en de rest van de regels aan je laars lappen", zegt De Gruyter.
De grenzen van Europa
Ook hoogleraar Paul Scheffer noemt de instabiele buitengrens en gebrek aan grensbewaking als voorbeelden van zaken die mis zijn in Europa. Hij pleit ervoor dat Europa duidelijker uitspreekt wie er wel en niet bij horen om zo ook beter de Europese grens te kunnen definiëren.
"Landen als Turkije en Oekraïne moeten niet aan het lijntje worden gehouden wat betreft het EU-lidmaatschap. Europa is nog lang niet af. Oost-Europese landen zijn bijvoorbeeld nog lang niet klaar met integreren, dat duurt generaties. Pas dan kun je nadenken over uitbreiding", zegt Scheffer.
Frustratie bij de Turken
Vorige week sloten de leiders van de Europese landen een concept-akkoord met Turkije over de uitruil van vluchtelingen. In ruil daarvoor krijgt Turkije extra financiële steun en komt er nieuw overleg over onder meer een EU-lidmaatschap.
Scheffer vindt dat niet te rechtvaardigen. "We laten ons chanteren door president Erdogan. De EU zou scherp tegen Turkije moeten zeggen: we willen alles doen om een deal te bereiken, maar je moet er geen dingen voor terug vragen die er niets mee te maken hebben."
Volgens de hoogleraar neemt op deze manier de frustratie alleen maar toe in Turkije. "Europa treedt halfhartig op en zegt al jarenlang: 'jullie mogen erbij, en dan toch weer niet'. We denken dat we de Turken er zo bij houden, maar dit leidt tot diepe frustratie."
Je voelt dat er geen gezamenlijke oplossing komt met 28 EU-landen. De belangen zijn te verdeeld.
De Gruyter noemt de opstelling van Turkije begrijpelijk. "Zij zijn altijd de vragende partij geweest en zijn aan het lijntje gehouden. Nu is het omgekeerd. Europa heeft wat van de Turken nodig en die spelen nu hard to get. Dat is vervelend voor ons."
Ze kan zich nog weinig voorstellen bij de deal die nu op tafel ligt, maar een oplossing vinden met Turkije is volgens haar wel realistisch. "Het kan het begin zijn van een structurele oplossing. Met zo'n begin kunnen de politici de regie weer in handen krijgen."
Europese verdeeldheid
Scheffer vraagt zich af of Europa uiteindelijk kan samenwerken om dit probleem onder controle te krijgen. "Er is namelijk diepe Europese verdeeldheid. Merkel kan wel zeggen dat er een Europese oplossing moet komen, maar zij heeft net als de Hongaarse premier Orban, eigenhandig opgetreden."
De hoogleraar vindt het verschrikkelijk om te zien dat Europa niet in staat lijkt dit te overwinnen. "Je voelt dat er geen oplossing komt met 28 landen, de belangen zijn te verdeeld, maar ik heb niet het idee dat we dit probleem met dwang gaan oplossen."