Grappig zijn op Twitter of je mening geven op Facebook kan soms grote gevolgen hebben. Regelmatig krijgen mensen via sociale media een storm van reacties en kritiek over zich heen. Het gaat soms zo ver dat mensen na hun post worden bedreigd of zelfs hun baan verliezen.
Nieuwsuur spreekt met de Britse auteur Jon Ronson die er een boek over schreef en met communicatiedeskundige Daniel Janssen.
Publieke terechtstelling
Het is een eeuwen oude strafmaatregel: de publieke schandpaal. Op Twitter en Facebook is de publieke terechtstelling terug van weggeweest. Een verkeerde tweet of een misplaatste grap kan een wervelstorm van kritiek veroorzaken.
De Britse journalist Jon Ronson kan er vanuit zijn eigen ervaring over mee praten. Hij was zelf niet alleen slachtoffer, maar ook dader van public shaming. En hij zag dat hij niet de enige was die genadeloos werd afgemaakt door anderen op het internet.
"Via sociale media hebben we een podium voor kunstmatige drama's. Iemand is óf een held óf een schurk. Je kunt een volledig normaal leven leiden en dan kan één tweet alles veranderen." Ronson schreef een boek over digitale schandpalen, Dit is vernederend.
Je kunt een volledig normaal leven leiden en dan kan één tweet alles veranderen.
Ronson sprak voor zijn boek onder anderen met de Amerikaanse Justine Sacco. Sacco werd, tegen wil en dank, in een klap beroemd toen ze in december 2013 vlak voor haar reis naar Zuid-Afrika het volgende twitterde: "Op weg naar Afrika. Hopen dat ik geen aids krijg. Grapje. Ik ben blank!"
De tweet stuurde ze naar 170 volgers, maar ging vervolgens heel Twitter over. Terwijl Sacco nietsvermoedend in het vliegtuig zat, ontstond er op Twitter een ware hetze tegen haar. "Ze wilde een grap maken", zegt Ronson. "Ze wilde de draak steken met haar eigen voorrecht. Het was als zelfspot bedoeld."
Maar die cynische lading werd niet opgepikt. "Terwijl ze hoog in de lucht in het vliegtuig lag te slapen, werd op Twitter haar leven op zijn kop gezet. Ze kreeg geen mogelijkheid om uit te leggen dat het niet racistisch was bedoeld."
Mensen noemden Sacco racistisch en wensten haar ziektes als aids toe. Volgens sommige twitteraars zou ze zelfs verkracht of vermoord moeten worden. En haar baas liet haar op Twitter weten dat ze haar baan kwijt was.
Toen Sacco landde in Zuid-Afrika waren er honderdduizenden tweets over haar verstuurd en was haar naam een miljoen keer gezocht via Google. "Op het vliegveld stonden mensen haar op te wachten om een foto te nemen en op Twitter te plaatsen", vertelt Ronson.
Geen tweede kans
Volgens Ronson is de schade die wordt aangericht enorm. "De slachtoffers van public shaming die ik heb gesproken, zijn een jaar, anderhalf jaar helemaal kapot. Fysiek en mentaal. En de mensen op Twitter lijken niemand een tweede kans te gunnen."
Dat is bijvoorbeeld te zien als mensen op een gegeven moment weer een nieuwe baan zoeken. "Als twitteraars daar lucht van krijgen, proberen ze iemand zo snel mogelijk weer ontslagen te krijgen." Ronson is teleurgesteld. "Twitter was zo mooi, maar we hebben het verpest."
Op sociale media denken we meer aan wat we zelf kwijt willen en schatten minder goed in wat voor betekenis dat heeft voor anderen.
Ook in Nederland kunnen mensen veel kritiek over zich heen krijgen op sociale media. Daniel Janssen, universitair docent communicatie, maakt zich er zorgen over. Volgens hem past het in een bredere trend waarin het kunnen uiten van je mening zo belangrijk is dat mensen niet nadenken over de gevolgen ervan.
"Onderzoek leert dat we ons minder bewust zijn van tot wie we ons richten. Het lokt egocentrisme uit. We denken meer aan wat we zelf kwijt willen en kunnen minder goed inschatten wat voor betekenis het voor anderen heeft. Vooral op sociale media is dat riskant."
Intonatie en interpretatie
Volgens Janssen kunnen we op sociale media slecht inschatten hoe anderen boodschappen interpreteren. "Als je iets hardop zegt, gebruik je een bepaalde intonatie en je ziet aan de ander of het overkomt zoals je het hebt bedoeld. Dit ontbreekt als we wat tegen elkaar zeggen in geschreven taal."
Ronson vindt dat er een einde moet komen aan digitale heksenjachten, waarbij levens van willekeurige personen totaal worden verwoest om kleine foutjes. "Het is zo makkelijk, mensen maken een account aan en voordat ze het weten vernederen ze andere mensen. Ze hebben het niet door."
Hij stelt dat mensen nieuwe sociale vaardigheden moeten leren voor op het internet. "Dit is de nieuwe werkelijkheid. Een paar jaar geleden bestond dit nog niet. We zijn ingehaald door deze technologie."