De Europese Unie dreigt Polen met ondertoezichtstelling. Aanleiding zijn de maatregelen van de nieuwe rechts-nationalistische regering om de rechtspraak en de publieke omroep onder politieke controle te stellen. Als Polen vasthoudt aan de omstreden mediawet, kan het land zijn stemrecht binnen de EU verliezen.
Regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid voert sinds de verkiezingsoverwinning in oktober in sneltreinvaart ingrijpende hervormingen door. De nieuwe mediawet, die vlak voor het einde van het jaar door het parlement werd geloodst, geeft het kabinet de bevoegdheid om vergaand in te grijpen bij de publieke omroep. Eerder werd al de greep op het Constitutioneel Hof verstevigd.
Nieuwsuur spreekt Maciej Czajkowski die werkt bij de Poolse publieke omroep. En ook een gesprek met Malgorzata Bos-Karczewska, hoofdredacteur van Polonia.nl, een website voor de Poolse gemeenschap in Nederland.
Mond snoeren
In Polen zijn dit weekend drie omroepbestuurders en de populaire talkshowpresentator Tomasz Lis vertrokken vanwege de mediawet. Het is tot dusver onduidelijk of ze uit vrije wil of onder zware druk zijn weggegaan.
Lis, een van de bekendste journalisten van Polen, liet weten dat "niemand hem de mond kan snoeren". Hij kondigde ook aan dat hij zijn programma gewoon elders zal maken, wellicht bij een commerciële zender.
De nieuwe wet laat toe dat de Poolse regering, met uitsluitend ministers van de Recht en Rechtvaardigheidspartij, directies en hoofdredacties bij de publieke omroep kan benoemen en ontslaan. De regering kan daarmee voortaan sympathisanten benoemen op topfuncties. Onder leidinggevend personeel worden veel ontslagen verwacht.
Grote zorgen
Vanuit binnen- en buitenland is er al kritiek gekomen op de mediawet. De regering wordt verweten de media te willen beïnvloeden. En ook vanuit de EU klinkt er nu dus serieuze kritiek. De EU-commissaris voor mediazaken wil Polen desnoods het stemrecht binnen de EU ontnemen als de Poolse regering vasthoudt aan de mediawet.
"Onze grootste zorg is dat de publieke omroep zijn belangrijkste functie verliest, namelijk de burgers onafhankelijk te informeren", zei de Duitse EU-commissaris Günther Oettinger gisteren. Europese Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker heeft de kwestie op de agenda gezet van de eerstvolgende vergadering van de commissie, op 13 januari.
Democratie uithollen
Eerder versterkte de Poolse regering de grip op het Poolse constitutioneel hof. Dat leverde een waarschuwing op van Eurocommissaris Frans Timmermans. Hij waarschuwde dat de wet het functioneren van het hof mogelijk ondermijnt, waardoor Polen straks wellicht geen rechtstaat meer is.
Ook de benoeming van vijf nieuwe rechters bij het hof, uitgekozen door de regering, riep protesten op. De afgelopen tijd zijn tienduizenden Polen de straat opgegaan om te demonstreren tegen de regering die in hun ogen de democratie wil uithollen.
Verkiezingen
De partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) behaalde bij de verkiezingen in oktober de absolute meerderheid. Het is voor het eerst sinds 1989 dat een partij groot genoeg is om Polen in zijn eentje te regeren. Daarmee kan partijleider Jaroslaw Kaczynski doen wat hij wil, want hij heeft geen coalitiepartner nodig.
De partij, van de broers Jaroslaw en Lech Kaczynski (de laatste stierf vijf jaar geleden in een geruchtmakende vliegtuigcrash), staat voor de katholieke, nationalistische kant van Polen. Dat Recht en Rechtvaardigheid nu aan de macht is kan grote gevolgen hebben voor de verhouding met de Europese Unie.
