GeenPeil zit dicht in de buurt van de 300.000 benodigde handtekeningen. De kans is daarom groot dat er een referendum komt over het verdrag tussen Oekraïne en de Europese Unie.
In Nieuwsuur een vooruitblik op het referendum, een democratisch instrument dat voor Nederlanders tamelijk nieuw is.
Sinds deze zomer bestaat er in Nederland de mogelijkheid om een raadgevend referendum te organiseren. Burgers kunnen voortaan een pas aangenomen wet voorleggen aan de rest van de bevolking.
Wel moeten ze daarvoor eerst 10.000 en daarna nog eens 300.000 handtekeningen verzamelen. Niet over alle wetten kunnen referenda worden georganiseerd. Zo zijn wetten over de grondwet, begroting en het Koningshuis uitgezonderd.
GeenStijl
Het comité GeenPeil wil een referendum over het associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne. Dit verdrag beoogt meer politieke en economische samenwerking tussen de EU en Kiev. Het verdrag is al getekend door Oekraïne zelf en door alle lidstaten van de EU, waaronder Nederland. GeenPeil wil dit terugdraaien.
GeenPeil is een initiatief van het weblog GeenStijl, en de organisaties Burgercomité EU en het Forum voor Democratie. Het aantal handtekeningen ligt nu zo rond de 300.000, maar de Kiesraad moet nog controleren of de handtekeningen allemaal geldig zijn.
Niet bindend
GeenPeil is daarom gestopt met het geven van tussenstanden, en hoopt op een ruime marge. Aanstaande maandag is de laatste dag waarop mensen kunnen tekenen. Minister Ronald Plasterk van Binnenlandse Zaken houdt er rekening mee dat GeenPeil genoeg handtekeningen zal binnenhalen.
Hij verwacht dat het referendum in dat geval dit voorjaar zal plaatsvinden. In een raadgevend referendum wordt kiezers gevraagd of ze voor of tegen een bepaalde wet zijn. Alleen als de opkomst minstens dertig procent van de kiezers bedraagt, is de uitslag van het referendum geldig.
Maar, de uitslag is niet bindend. Ook al wil de meerderheid van de bevolking dat een wet wordt ingetrokken, de Tweede en Eerste Kamer hoeven daar geen gehoor aan te geven.
In de praktijk zie je dat politici vaak na zo’n referendum zeggen: Lieve burgers bedankt voor jullie mening, maar we doen toch wat we zelf willen.
Op lokaal niveau zijn referenda al langer mogelijk in Nederland. Martin Rosema, politicoloog aan de Universiteit van Twente, deed onderzoek naar lokale referenda. Volgens Rosema dragen referenda bij aan een sterke democratie, maar is deze positieve uitwerking wel afhankelijk van de manier waarop politici met de uitslag omgaan.
"In de praktijk zie je dat politici vaak na zo’n referendum zeggen: Lieve burgers bedankt voor jullie mening, maar we doen toch wat we zelf willen. Op die manier raken burgers gedesillusioneerd, en kunnen referenda het wantrouwen van de burger in de politiek juist vergroten."
Tussenstap
Een van de initiatiefnemers van het raadgevend referendum is Boris van der Ham, oud-Kamerlid voor D66. Hij heeft zijn handtekening aan GeenPeil al gegeven. Hij hoopt dat het referendum er komt, maar zal dan wel vóór het associatieverdrag met Oekraïne stemmen.
Van der Ham beschouwt het raadgevend referendum eigenlijk als tussenstap naar een bindend referendum. Maar het wetsvoorstel dat een bindend referendum mogelijk moet maken heeft nog een lange weg te gaan. Daarvoor is namelijk een grondwetswijziging nodig.