De verloren gewaande roman van Harper Lee

• 

  Arjen van der Horst

  Correspondent Verenigde Staten voor NOS en Nieuwsuur

Het geldt als een van de literaire klassiekers van de twintigste eeuw: To Kill A Mockingbird. Een snoeiharde aanklacht tegen racisme en de onderdrukking van zwarte Amerikanen. De Amerikaanse auteur Harper Lee schreef nooit meer een tweede roman. Maar vorig jaar werd opeens een manuscript van de inmiddels 89-jarige schrijfster teruggevonden: Go Set a Watchman (Ga Heen, Zet een Wachter). Op 14 juli, ruim vijftig jaar na dato, verschijnt het boek wereldwijd. Tot die tijd mag niemand het lezen.

Correspondent Arjen van der Horst en cameraman Remco Bikkers zijn in Monroeville, Alabama. De woonplaats van Harper Lee die model stond voor haar verhalen.

Politieke dilemma's

To Kill A Mockingbird, Spaar de Spotvogel, zoals de Nederlandse titel luidt, gaat over het fictieve stadje Macomb in het Alabama van de jaren dertig. Een periode van strikte rassenscheiding. Centraal staat advocaat Atticus Finch, die een zwarte man verdedigt die ten onrechte ter dood wordt veroordeeld voor de verkrachting van een blanke vrouw. Het boek legt genadeloos het diepe racisme in Alabama bloot.

Volgens biograaf Mary Murphy was Lee haar tijd ver vooruit met het boek. "Toen de roman uitkwam moest de zwarte burgerrechtenbeweging nog op stoom komen. Het was zeer ongebruikelijk om zo’n verhaal te horen uit de mond van een blanke jonge vrouw uit het diepe zuiden van Alabama."

Zwaar proces

Het verhaal wordt verteld door de ogen van het negenjarig meisje Scout, de dochter van Atticus Finch. Harper Lee is zelf de dochter van een advocaat en woonde als kind in de jaren dertig veel rechtszaken van haar vader bij. Het fictieve stadje Macomb is gebaseerd op Monroeville, de geboorte- en woonplaats van Harper Lee in Alabama, tot op de dag van vandaag.

Na het rumoerige succes werd het oorverdovend stil rond de auteur. In 1964 gaf Harper Lee haar laatste lange interview. Aan Murphy vertelde Harper Lees zuster ooit "dat het schrijven van To Kill A Mockingbird een zwaar proces was geweest en Harper ervan overtuigd was dat ze nooit meer haar eerdere succes kon evenaren".

Sensatie

In 2014 stuitte Tonja Carter, de advocaat en vertrouwelinge van Harper Lee, opeens op een manuscript van Lees eerste boek, dat aanvankelijk werd afgewezen door haar uitgever. Het zou als basis dienen voor To Kill A Mockingbird met dezelfde hoofdpersonen. Zelf dacht de schrijfster dat het verloren was geraakt. Het nieuws over een tweede boek van Harper Lee was een regelrechte sensatie.

Maar de publicatie is niet geheel zonder controverse. De fragiele Lee zou niet genoeg bij zinnen zijn om met de publicatie in te kunnen stemmen. Er moest een een medische commissie van de staat Alabama aan te pas komen om te concluderen dat de geest van Harper Lee nog vlijmscherp is.

Verrast

Zelf zegt Lee: "Halverwege de jaren vijftig rondde ik mijn roman Go Set a Watchman af. Hierin kwam het personage Scout als volwassen vrouw voor en ik vond het een behoorlijk goed boek. Mijn redacteur was onder de indruk van de flashbacks naar de jeugd van Scout en haalde me over om een nieuwe roman te schrijven vanuit het oogpunt van de jonge Scout."

"Ik was een debutante en ik deed wat mij werd opgedragen. Ik was me er niet van bewust dat dit manuscript nog altijd bestond, en ik was verrast en opgetogen toen mijn goede vriendin en advocate Tonja Carter een exemplaar vond.

Na enige aarzeling gaf ik het aan een handvol mensen wier mening ik hoogacht en het deed me goed te horen dat zij het de moeite waard vonden. Het stemt mij deemoedig en gelukkig dat dit manuscript na al die jaren alsnog gepubliceerd zal worden."

Politieke dilemma's

De inhoud van het boek - dat het meest gereserveerde boek ooit is bij uitgeverij Harper Collins - moest tot de lancering zorgvuldig geheim blijven. Maar er is toch het een en ander uitgelekt. Het verhaal speelt nu in de jaren zestig en Scout Finch, de negenjarige hoofdpersoon uit To Kill A Mockingbird, is twintig jaar ouder.

In een treinreis van New York naar Macomb kijkt ze terug op haar jeugd. In een summiere verklaring zegt de uitgever dat hoofdpersoon Scout "haar vaders kijk op de maatschappij probeert te doorgronden, waarbij ze wordt gedwongen om persoonlijke en politieke dilemma’s onder ogen te zien".