Zelfs daags voor de bevrijding van de zuidelijke delen van Nederland werden in de herfst van 1944 in totaal drieduizend mannen en jongens uit Limburg opgepakt en afgevoerd naar Duitsland. Zij moesten dwangarbeid plegen om de Duitse oorlogsindustrie draaiende te houden. Omdat de meeste mannen werden opgepakt toen zij op zondagochtend na de mis de kerk verlieten, is deze gebeurtenis de geschiedenis ingegaan als de Grote Kerkrazzia.
In Nieuwsuur vertellen drie overlevenden hun verhaal.
Razzia’s
Op zondagmorgen 8 oktober 1944 stonden Duitse soldaten met het geweer in de aanslag dreigend klaar bij de kerken in Noord- en Midden-Limburg. De 87-jarige Hein Tummers herinnert het zich als de dag van gisteren. ‘Ik wilde mij verbergen in de biechtstoel van de kerk, maar de Duitsers zochten overal, we moesten meekomen naar buiten.’ De razzia op zondagmorgen was de eerste in een reeks razzia’s. Ook in de weken erna werden mannen uit dorpen als Beringe, Panningen en Helden meegenomen. Op straat, van hun bed en uit schuilplekken werden ze opgepakt. Er waren bijna geen mannen meer in de Limburgse dorpen rondom Venlo. Wiel Tulmans werd zelfs een dag voor de bevrijding nog meegenomen.
‘Op 17 november 1944 werd ik meegenomen, op 18 november werd mijn dorp bevrijd. Mijn moeder stond in de voordeur. Ik kon niets meer doen.’
Dwangarbeid
Alle weerbare mannen werden op pleinen verzameld. Na een urenlange wandeltocht kwamen zij bij station Venlo aan. Vanaf hier werden ze in veewagons op transport gezet richting Duitsland. In Nazi-Duitsland werden ze tewerkgesteld om de Duitse oorlogsindustrie draaiende te houden. De fabrieken die oorlogstuig maakten hadden nieuwe arbeidskrachten nodig, want veel Duitse mannen vochten aan het front. De 89-jarige Wiel Ghielen kwam toen te werken in de hoogovens van Watenstedt. ‘De hel van Duitsland’, noemt Ghielen het. Die naam heeft hij niet zelf verzonnen. Zo noemde de Duitsers het zelf. Zware arbeid, sadistische bewakers, honger, op de grond slapen en zware bombardementen. Het zijn herinneringen die alle drie de mannen bij zich dragen. Wiel Tulmans vertelt: ‘We hadden nooit geen rust en op een gegeven moment was ik levensmoe. Wij hadden de dood in ons ogen staan. Want het eten, dat werd zo weinig.’ Het heeft een half jaar geduurd voordat de dag aanbrak waar Tulmans en zijn kameraden zo op hadden gehoopt. ‘Op zondagavond was er een mis voor de dwangarbeiders. Na de dienst liepen we uit de kerk en daar stonden twee tanks van de geallieerden. We waren bevrijd. We stonden aan de grond genageld. Niemand geloofde wat hij zag.’
Ik wilde mij verbergen in de biechtstoel van de kerk, maar de Duitsers zochten overal, we moesten meekomen naar buiten.
Ik heb er veertig jaar na de oorlog nooit over gesproken. De laatste tien jaar doe ik dit wel en mijn gedachten aan die tijd worden steeds heftiger.
Terugkeer
Na de bevrijding zijn duizenden mensen ontheemd van huis en haard. Er moeten zo'n 270.000 Nederlanders, voornamelijk dwangarbeiders, gerepatrieerd worden. Hoe blij de mannen ook zijn dat de oorlog voorbij is, velen koesteren geen warme gevoelens aan hun terugkeer. Wiel Ghielen is nog steeds kwaad over de ontvangst destijds. ‘We werden niet opgevangen, mensen keken je niet aan. We moesten ons leven maar weer oppakken. Er werd zelfs gezegd dat we geen dwangarbeiders waren, maar vrijwilligers.’ Zelfs zeventig jaar na dato heeft Wiel Tulmans het zichtbaar moeilijk met deze zwarte periode uit zijn leven. ‘Ik heb er veertig jaar na de oorlog nooit over gesproken. De laatste tien jaar doe ik dit wel en mijn gedachten aan die tijd worden steeds heftiger. Het laat me niet los.’