Vanavond is er in cultureel centrum de Balie in Amsterdam een bijeenkomst over de vrijheid van meningsuiting. Hoofdgast van die avond is de Deense cartoonist Kurt Westergaard. Westergaard heeft veel vijanden gemaakt met spotprenten van de profeet Mohammed. De organisatie van het Festival van het Vrije Woord had de komst van Westergaard stilgehouden, uit veiligheidsoverwegingen. Hij werd al voor de aanslag op Charlie Hebdo uitgenodigd.
Nieuwsuur volgde de voorbereidingen voor deze bijeenkomst en spreekt met Kurt Westergaard.
Op zaterdagmiddag 14 februari 2015 opent een man het vuur in een Deens cultureel centrum waar op dat moment een bijeenkomst plaatsvindt over de vrijheid van meningsuiting. Het doelwit is de Zweedse cartoonist Lars Vilks. Vilks heeft veel vijanden gemaakt met spotprenten van de profeet Mohammed.
De vergelijking tussen de bijeenkomst van vanavond en die in Denemarken is makkelijk te maken. Dat zijn de veiligheidsdiensten en de organisatoren van de Balie zich terdege bewust. Dat was anders toen vorig jaar het idee ontstond om een Festival van het Vrije Woord te organiseren.
Dodenlijst van al-Qaida
De aanslagen komen hard binnen bij de organisatoren. Jolanda Beyer, zakelijk directeur van de Balie, krijgt er buikpijn van. “De aanslag op het cultuurhuis in Kopenhagen lijkt zoveel op de Balie…” De Amsterdamse burgemeester Eberhard van der Laan denkt waarschijnlijk hetzelfde en belt direct na de aanslagen in Kopenhagen de Balie op om te vertellen dat hij zich realiseert hoe bedreigend dit is. Het geeft de organisatie de steun om het Festival van het Vrije Woord door te zetten. Maar niet alle organisatoren zijn het eens.
De bijeenkomst werd te groot en de gevolgen waren niet te overzien.
Er ontstaat discussie. Is het nog mogelijk om na de aanslagen op Charlie Hebdo en Kopenhagen een bijeenkomst te organiseren over het vrije woord met een controversiële tekenaar van Mohammed-cartoons? Moeten we hier wel mee doorgaan? Kunnen wij de veiligheid van de bezoekers garanderen? Is de Balie wel de juiste locatie, nu de politie zegt dat deze plek moeilijk te beveiligen is?
Sommigen vinden het een beklemmend idee om met iemand in een ruimte te zijn die op een dodenlijst van al-Qaida staat. Vanaf dat moment houden de veiligheidsdiensten rekening met het ergste scenario voor het festival. Als de naam van Westergaard voor 2 mei wordt gelekt, zal het hele evenement worden afgeblazen, waarschuwt de politie. Alle bezoekers worden van te voren gescreend. En de vraag is welk personeel wil werken tijdens een evenement met een verhoogd risico.
Het is eigenlijk heel treurig dat je te maken hebt met een scala aan veiligheidsmaatregelen. Hoeveel is het waard om zoiets te organiseren?
Opgeheven potloden
De meeste weerstand ontstaat uiteindelijk bij de leden van PEN. Op 30 maart hakken ze de knoop door en stappen uit de organisatie van het Festival van het Vrije Woord. PEN vindt dat zij als kleine organisatie de verantwoordelijkheid voor de bezoekers en de schrijvers niet kunnen dragen. “De bijeenkomst werd te groot en de gevolgen waren niet te overzien”, zegt voorzitter Manon Uphoff van PEN Nederland later.
Yoeri Albrecht, directeur van de Balie, vindt het een knieval. “Als je bent opgericht om te wijzen op de bedreigingen die kunstenaars en schrijvers in hun wereld tegenkomen, dan moet je dat ook hier doen, in Nederland. Ik vind het schokkend.” Maartje Duin stapt daarna uit het bestuur van PEN. “Ik vond het niet te verteren dat wij een paar maanden geleden met opgeheven potloden op de Dam stonden na de aanslag op Charlie Hebdo en wij ons nu terugtrekken uit dit evenement.”
Hoeveel is het waard?
Het festival kwam er dus niet zonder slag of stoot. “Als we dit van te voren hadden geweten… Het is de vraag of we deze avond dan nog op deze manier hadden georganiseerd”, zegt Erik van Bruggen van BKB campagnebureau. “Het is eigenlijk heel treurig dat je te maken hebt met een scala aan veiligheidsmaatregelen. Hoeveel is het waard om zoiets te organiseren? Ik geloof dat het veel is, maar we hebben ontzettend veel uit de kast gehaald en ook veel kosten gemaakt. Het is bijna onmogelijk.”