De afgelopen weken kwamen ingrijpende gebeurtenissen in het nieuws steeds dichterbij: de aanslagen in Parijs, de anti-terreuractie in Verviers en een indringer bij de NOS.
Kleinere gebeurtenissen veroorzaakten lokaal opschudding. Zo lag woensdag het treinverkeer op station Leiden Centraal stil, vanwege een verdacht pakketje aan een paal. Na een ochtend van evacuatie en busvervoer bleek het te gaan om een camera van een reclamebureau met een vuilniszak: ophef om niks.
Angstiger dan normaal
In Bussum ontstond gisteren commotie vanwege een verwarde man op het spoor. Ook daar werd groot alarm geslagen: het treinverkeer kwam stil te liggen en de politie begon een zoekactie inclusief de inzet van een helikopter. "De mensen zijn wat angstiger dan normaal," zei een politiewoordvoerder achteraf. "Dus ze melden dit soort dingen wat sneller en we nemen elke melding serieus."
De angst in Nederland is toegenomen, maar is dat goed of slecht? Heeft angst een functie of belemmert die een samenleving in zijn functioneren?
In de studio is Hans Boutellier, bijzonder hoogleraar Veiligheid en burgerschap aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.
"Er zitten een paar lagen in de veiligheidsbeleving van mensen", zegt hoogleraar Veiligheid en burgerschap Hans Boutellier van de VU. "In de eerste plaats is er de angst om zelf slachtoffer te worden, dan is er de ongerustheid die men voelt over aanslagen in Nederland en een derde laag is de ongerustheid over de toestand in de wereld."
Terwijl de criminaliteit nog steeds afneemt, denken mensen dat het vaker gebeurt.
"De meeste burgers zitten in de tweede laag. Dat speelt heel erg. Mensen zijn niet zo bang om zelf slachtoffer te worden, maar men identificeert zich met slachtoffers, zoals met NOS-verslaggever Martijn Bink die oog in oog stond met de indringer op de NOS-redactie en zijn collega's opriep om hulp in te roepen: "nu 112 bellen"."
Media-invloed
"Achteraf weet je natuurlijk altijd pas welke maatregelen wel of niet overbodig zijn geweest", zegt Boutellier. "Maar wat media doen, is van grote invloed. De berichtgeving doet de ongerustheid om zelf slachtoffer te worden enorm toenemen. Dat maakt het lastig om nuchter te blijven."
"Wat er gebeurt, is dat men gaat denken dat dit soort dingen steeds vaker voorkomt. Terwijl de criminaliteit nog steeds afneemt, denken mensen dat het vaker gebeurt. Media moeten daarover nadenken."
Samen optreden
Tegen mensen die met vuurwapens zijn gewapend, kun je weinig doen, zegt Boutellier. "Het is krankzinnig om in te willen grijpen in krankzinnige situaties. Maar een lastig iemand in de trein, dan kun je je medereizigers motiveren om samen op te treden."
Een grote rol is weggelegd voor professionals, vindt Boutellier. "Dat zijn politiemensen en beveiligers, maar ook leraren, mensen in de zorg, treinconducteurs, winkelmedewerkers. Daar wordt wel aandacht aan besteed, maar het is een beetje stilgevallen. Dat zou beter kunnen."
"Wat mensen kunnen leren, is een snelle risico-analyse te maken. Elke situatie is anders, maar je reactie berust op intuïtie en intuïtie kun je trainen."