Een hotelkamer in Hongkong waar een klokkenluider het ene staatsgeheim na het andere onthult. Dat is het decor van de film 'Citizenfour', een van de hoogtepunten van het Internationale Documentaire Festival IDFA in Amsterdam. De hoofdrolspeler van de documentaire is oud-NSA-medewerker Edward Snowden.
Het begint allemaal in januari 2013 als regisseur Laura Poitras gecodeerde e-mails ontvangt van een anonieme bron. Deze "citizen four" schrijft haar dat hij bewijzen heeft van grootschalige illegale afluisterpraktijken van de Amerikaanse inlichtingendienst. Hij nodigt haar samen met journalisten Glenn Greenwald en Ewen MacAskill van de krant The Guardian, uit in Hongkong.
Geheime informatie
"My name is Edward Snowden, I go by Ed." Zo luidt het timide antwoord op de vraag van de verslaggevers hoe hij eigenlijk heet. Inmiddels is Snowden een van de bekendste klokkenluiders ter wereld. De documentaire toont hem zittend op het bed van de hotelkamer, hij formuleert zorgvuldig. Tegenover hem zitten Greenwald en MacAskill. Op de achtergrond staat Poitras te filmen, onzichtbaar voor de kijker.
De regisseur laat zien hoe Snowden stukje bij beetje zijn geheime informatie deelt met de journalisten en haarzelf. De klokkenluider benadrukt dat het niet om hem gaat. Hij vindt het belangrijk dat iedereen in Amerika weet dat de NSA van elke burger persoonlijke informatie verzamelt via organisaties als Yahoo, Facebook en Microsoft. En ook dat die informatie voor oneigenlijk gebruik kan worden ingezet tijdens bijvoorbeeld een rechtszaak.
Trilogie over Amerika
Dat Snowden juist deze mensen voor zijn onthulling benaderde, was geen toeval. Documentairemaakster Poitrais kreeg meerdere keren de Amerikaanse regering op haar dak vanwege haar werk. Ze maakte de film 'My Country, My Country' (2006) over de oorlog in Irak. Ze kreeg een Oscar-nominatie, maar werd ook meerdere keren aangehouden. Na haar IDFA-vertoning van 'The Oath' (2010) over de voormalige lijfwacht van Osama Bin Laden werd ze op Schiphol langdurig ondervraagd.
Voordat Poitras e-mails kreeg van Snowden, was ze al een paar jaar bezig met haar het derde deel van haar trilogie over het Amerika van na 11 september 2001. Die film zou draaien om het misbruik door de nationale veiligheidsdiensten in de Verenigde Staten. Greenwald publiceerde over Poitras' ervaringen in The Guardian. Toen was het voor Snowden duidelijk wie hij moest benaderen voor zijn verhaal.
Voortdurende argwaan
Tijdens het vertellen ervan neemt de spanning in de hotelkamer toe. Helemaal nadat Greenwald de eerste artikelen heeft gepubliceerd en Snowden zijn eigen nieuws en foto op tv ziet bij CNN. Hij is zich constant bewust van het feit dat hij in gevaar is.
Dat blijkt ook als de telefoon gaat en de beller verkeerd verbonden is. Snowden zwaait argwanend met de telefoon en zegt dat ook via een simpel apparaat als een telefoon soms onrechtmatig informatie wordt verkregen. Misschien is het zelfs al gebeurd. Daarna verwijdert de klokkenluider uit voorzorg meteen een essentieel onderdeel uit de telefoon waardoor hij onbruikbaar wordt.
De documentaire is voornamelijk opgebouwd uit vele aaneengesloten scènes op dezelfde hotelkamer in Hongkong, maar laat ook de gevolgen van de onthullingen van Snowden en de reacties van de buitenwereld zien. In recensies wordt de film omschreven als boeiend, beklemmend en spannender dan een thriller. Want de kijker weet: dit is geen fictie, dit is echt.