Burgerprotest en kritisch onderzoek: waarom dan toch herindelingen?
Vandaag zijn er in veertien gemeenten in Friesland, Groningen en Gelderland verkiezingen voor nieuwe gemeenteraden. Die zijn nodig omdat de gemeenten per 1 januari fuseren tot nieuwe, grotere gemeenten.
Gemeentelijke herindelingen leiden geregeld tot verzet. Het Limburgse Landgraaf doet weliswaar niet mee aan deze verkiezingen, maar er is morgen wel een referendum waarin de burgers mogen laten weten of ze aansluiting willen bij de grotere buur Heerlen. Een meerderheid van de eigen gemeenteraad is in elk geval tegen.
Ook in de gemeenten waar vandaag raadsverkiezingen zijn, is verzet, zoals in Het Bildt (Friesland), dat vandaag moet stemmen omdat het binnen enkele maanden opgaat in de grotere gemeente Waadhoeke.
Waarom wordt er ondanks alle protesten dan toch geregeld besloten tot herindeling? In het geval van Het Bildt zelfs door de eigen gemeenteraad.
Voor gemeenten kan opgaan in een groter verband een uitkomst zijn, zegt Marcel Boogers, hoogleraar Regionaal Bestuur aan de Universiteit Twente. "Bijvoorbeeld omdat zij het gevoel hebben dat ze alle taken die door het Rijk naar hen toe zijn geschoven onvoldoende aankunnen."
"Ja, je kunt verregaand samenwerken met anderen in regionale verbanden om dat op te lossen. Maar wat stelt die gemeentelijke zelfstandigheid in feite nog voor als je uiteindelijk nergens meer echt over gaat? Nog los van het democratische gat dat hier ontstaat. Want wie controleert die onderlinge afspraken in de regio namens de bevolking? De gemeenteraad gaat alleen over de eigen bestuurders, niet over dat abstracte geheel."
Boogers ziet het ongenoegen vooral in gemeenten die nu nog zelfstandig zijn en vrezen hun eigenheid te verliezen. Het Bildt en Haren in Groningen zijn daar voorbeelden van. Kernen die al in een eerder stadium zijn opgeslokt in een groter geheel, maken zich over het algemeen minder druk over een nieuwe herindeling.
Opkomst
Wetenschappelijk onderzoek zet wel vraagtekens bij de voordelen van dit soort schaalvergroting. Collega-wetenschappers van Boogers waarschuwen juist voor een ander democratisch tekort: de betrokkenheid bij het bestuur neemt volgens onderzoek af naarmate een gemeente groter is. De opkomst bij raadsverkiezingen wordt na een herindeling lager.
Maar op dit punt waarschuwt Boogers voor vergaande conclusies: "Een opkomsteffect zie je inderdaad in de praktijk. Maar het is ook weer niet bijzonder groot. En het is meestal tijdelijk."