'Altijd oppassen met geheime diensten aan tafel, zeker met de Russen'

• Ivo Landman

  redacteur NOS Online

Tijdens de Koude Oorlog gebeurde het niet. Daarna werd er lange tijd slechts sporadisch informatie gedeeld met de Russen. Des te opvallender is het dat de Nederlandse politie nu nauw samenwerkt met de Russische FSB, zegt Ben de Jong, gastonderzoeker aan de UvA en deskundig op het gebied van de Russische geheime diensten.

"Mensen van de FSB die over een langere periode meerdere keren naar Nederland komen, dat is zeker bijzonder," vindt De Jong, zeker gezien de reputatie van de Russische inlichtingendienst. "Men gaat er van uit dat de FSB ook betrokken is bij allerlei onfrisse aangelegenheden zoals liquidaties in het buitenland, bijvoorbeeld de moord op Alexander Litvinenko in 2006."

De dienst heeft weliswaar verschillende afdelingen, zoals voor criminaliteitsbestrijding en inlichtingen, "maar die lopen heel erg door elkaar heen. Georganiseerde criminaliteit en overheid zijn in Rusland sterk met elkaar vervlochten. Daarom laten ze bepaalde criminelen waarschijnlijk ongemoeid," zegt De Jong.

Justitie in Rusland is selectief, stelt de onderzoeker van de UVA. "Bepaalde mensen brengen ze wegens corruptie voor de rechter, maar naaste medewerkers van Poetin die corrupt zijn niet. Die blijven jaren zitten waar ze zitten."

Zo zijn er in Rusland ook criminele hackers die waarschijnlijk bescherming krijgen van de autoriteiten, zoals blijkt uit de zoektocht van de Volkskrant naar de beruchte hacker Jevgeni Bogatsjov, die in het verleden gijzelsoftware verspreidde. De Jong: "En dan zijn er Nederlandse journalisten die daar gewoon bij hem kunnen aanbellen. Dat kan alleen als die crimineel een zekere vorm van protectie geniet."

Toch is het uitwisselen van gegevens met landen waar het er minder fris aan toegaat onvermijdelijk, stelt De Jong. "Je wilt bepaalde gegevens hebben. Maar je moet wel buitengewoon voorzichtig zijn dat je niet wordt gemanipuleerd. In contacten met andere westerse landen moet je al oppassen, maar met Rusland heel erg extra."

Want al is de politie nog zo voorzichtig en worden "de politieke verhoudingen" in elke zaak zorgvuldig afgewogen, bij zo'n nauwe samenwerking kan het altijd misgaan. "Het kan altijd gebeuren dat een partij ongewenste contacten legt met je medewerkers of bepaalde geheime informatie te pakken krijgt. Al uit de vragen die je stelt, geef je je informatiepositie prijs. Want je stelt vooral vragen over wat je niet weet."

Bart Hogeveen, expert bij Instituut Clingendael op het gebied van internationale veiligheid, ziet de noodzaak van samenwerking met de FSB ook. "De politie doet heel veel zaken met landen die niet bekend staan om hun democratische gehalte, zoals China en bepaalde landen in Afrika. Het is niet raar dat er op operationeel niveau wordt samengewerkt."

De politie neemt bij die samenwerking de nodige voorzorgmaatregelen. Zo wordt de ruimte na een bijeenkomst met medewerkers van de FSB steeds binnenstebuiten gekeerd om te kijken of er geen afluisterapparatuur is geplaatst. "Dat is een standaardprocedure" weet Hogeveen. "Als er bezoekers uit het buitenland komen wordt er standaard 'gesweept'. Dat is common practice sinds ik weet niet hoe lang."

Maar de samenwerking met de FSB heeft ook een prijs. Hogeveen wijst er op dat de Russen waarschijnlijk wel iets terug willen voor hun informatie. "Als je veel vraagt, kun je de rekening gepresenteerd krijgen op het moment dat de Russen iets van ons willen."

Toch betekent dat niet dat de politie de contacten met de FSB moet verbreken, vindt Hogeveen. "Wat is het alternatief? De politie moet aan opsporing doen. Als het spoor naar Rusland leidt, moet je daar iets mee doen. Anders stopt het hele onderzoek. Dus het is logisch dat de politie contact zoekt via de officiële kanalen in Rusland. Maar daarbij moeten ze dus wel heel goed opletten."