'Beneden lachen ze me uit, maar in de lucht hoor ik het niet'

Wie de openingsceremonie van de Olympische Spelen in Rio zag, vroeg het zich wellicht af: waarom vloog er een retro-vliegtuigje over? Het was een eerbetoon aan de man die in Brazilië bekendstaat als de vader van de luchtvaart: Alberto Santos-Dumont.

"Hij schaamde zich te veel voor wie hij was en hoe hij eruit zag - de vliegenier was slechts 1 meter 50 lang - om op aarde te blijven", legt schrijver Arthur Japin uit. "Daarom wilde hij altijd maar de lucht in. Om toch een manier te vinden om een te zijn met de mensen."

Japin raakte gefascineerd door het levensverhaal van de vliegenier en schreef er het boek De gevleugelde over. In het Radio 1-programma Met het Oog op Morgen werd hij geïnterviewd over de luchtvaartpionier.

Eerste door de wolken

De Braziliaan was een wereldverbeteraar en volgens Japin de eerste mens die ooit navigeerde door de wolken. Santos-Dumont werd in 1873 geboren in Brazilië. Hij groeide geïsoleerd op, ver van de grote stad en raakte bezeten door vliegen.

"Hij kon niets ander meer dan zijn droom waar proberen te maken", zegt Japin. De jonge vliegenier erfde een fortuin, verhuisde naar Parijs en greep zijn kans.

De Braziliaan ontwierp daar als eerste een bestuurbare luchtballon. In 1901 vloog hij daarmee een rondje rond de Eiffeltoren. Vijf jaar later maakte hij, voor groot publiek, zijn eerste vlucht in zijn vliegtuigje 14-bis. "Heel Parijs zag hem vliegen. Daarom werd hij in Europa tot 1920 gezien als de uitvinder van het vliegtuig."

Wright-broers in twijfel

Deze titel zorgt nog steeds voor ophef. De gebroeders Wright worden gezien als de eersten, die in 1903 een gemotoriseerde vlucht maakten. "Die werden zenuwachtig van de Braziliaan. Zuster Wright was de enige getuige van hun vlucht." De schrijver twijfelt dan ook aan de rechtmatigheid van de claim van de Amerikaanse broers.

Santos-Dumont's motto 'altijd de lucht in' voerde hij ook door binnenshuis. "Zijn eettafel en -stoelen stonden op twee meter hoogte. Daar ontving hij ook gasten." De luchtvaartpionier probeerde altijd zijn geringe lengte te compenseren.

Die last viel van zijn schouders wanneer hij in zijn 14-bis door de lucht zoefde. De Parijzenaren zwaaiden vanaf hun daken en hij zwaaide terug met zijn witte zakdoek. "Ik weet dat ze me beneden uitlachen, maar daar hoor ik boven niets van", citeert Japin zijn luchtvaartheld.

Dagelijks riskeerde Santos-Dumont zijn leven om zijn ontwerpen te verbeteren. "Regelmatig vloog hij tegen een muur of boom. Soms hing hij na zo'n ongeluk wel uren ondersteboven", lacht Japin. "Dan nam hij thuis een warm bad en ging daarna gelijk weer aan de slag."

De vliegenier had zijn zinnen gezet op wereldvrede. Zodra mensen naar elkaar kunnen vliegen en zien dat iedereen normaal is, dan is er geen reden meer tot oorlog, was zijn gedachte. Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak verloor hij het geloof in deze missie.

"Hij ging smekend langs wereldleiders om zijn uitvindingen niet voor oorlog te gebruiken." Tevergeefs. Hij verloor het geloof in de luchtvaart en verbrandde al zijn papieren en ontwerpen. "Alberto wilde er niets meer mee te maken hebben."

Terug in Brazilië was hij de rijkste man van het land. Hij zonderde zich af en kocht een klein huisje in de bergen. Op een dag zag hij hoe zijn uitvinding op dodelijke wijze werd ingezet. Een bombardement in opdracht van dictator Getúlio Vargas. Daar kon wereldverbeteraar Santos-Dumont niet mee leven en hij knoopte zichzelf op.

Hart er uitgesneden

Opvallend is dat het hart van de vliegheld apart bewaard is gebleven. "President Vargas wilde pronken met een staatsbegrafenis voor de volksheld. Een dokter kon dat niet verkroppen en sneed 's nachts het hart uit het lichaam." Het hart wordt bewaard op een luchtvaartbasis, net buiten Rio.

De naam Alberto Santos-Dumont is nog steeds een begrip voor Brazilianen. Van standbeelden tot een naar hem vernoemd vliegveld in Rio. Tijdens het openingsspektakel van de Spelen vloog een replica van zijn 14-bis over het stadion. Als eerbetoon.

"Hij wordt daar gezien als de vader van de luchtvaart. Dat is hij voor mij ook geworden sinds ik het boek over hem heb geschreven", zegt Japin stellig.