"Willem II overstag door chantage"

Door Koningshuis-verslaggever Kysia Hekster

Waarom ging koning Willem II in 1848 in één nacht van zeer conservatief naar zeer liberaal? Biograaf Jeroen van Zanten denkt het antwoord te hebben gevonden. De koning zou via afpersing onder druk zijn gezet om akkoord te gaan met de benoeming van radicale hervormers om de grondwet te herschrijven.

1848 is het jaar van revoluties. In verschillende landen eist de bevolking vergaande hervormingen van de absolute macht van de vorsten. Ook in Nederland dreigt onrust. Koning Willem II is van plan de grondwet aan te passen. Maar hij heeft geen zin in al te radicale hervormingen. Als hij in maart dat jaar juist een radicale groep hervormers opdracht geeft tot het schrijven van een nieuwe grondwet is iedereen verbijsterd.

Brieven

Zelf verklaarde de koning lachend in één nacht van "très conservative, très liberal" geworden te zijn. Maar op de vraag naar het waarom van deze plotse karakterwisseling kwam nooit een bevredigend antwoord. Historici werden het nooit eens.

Van Zanten ging op onderzoek uit in het Nationaal Archief en kreeg ook toestemming om te speuren in het archief van het Koninklijk Huis. Daar vond hij tot nu toe onbekende brieven van Petrus Janssen. Deze uit Duitsland afkomstige man was op het paleis van Willem II naar eigen zeggen door de koning onheus bejegend.

De chantage die hierop volgt was al eerder bekend. Janssen zet de koning onder druk geld te betalen om het verhaal van de biseksuele koning uit de openbaarheid te houden. Destijds werd homoseksualiteit als een misdaad gezien. De koning laat Janssen opsluiten in de gevangenis om hem het zwijgen op te leggen, maar dat heeft weinig effect. Biograaf Van Zanten ontdekte dat het chanteren vanuit de gevangenis gewoon doorging.

Doofpot

De biograaf heeft brieven gevonden die dat bewijzen. Ook vond de biograaf een brief waaruit blijkt dat Janssen geld krijgt van de koning. Alles bij elkaar betaalt Willem II in de loop der jaren omgerekend honderdduizenden euro's aan Janssen en mensen om hem heen, om de affaire in de doofpot te stoppen.

Het verhaal van Janssen komt terecht bij radicaal-democratische journalisten en advocaten rond de Nederlandse liberale staatsman Thorbecke. Zij zetten de koning onder druk om akkoord te gaan met de benoeming van een commissie, met daarin onder anderen Thorbecke, die de grondwet gaat herzien.

Na die herziening is niet langer de koning, maar zijn de ministers verantwoordelijk voor het beleid. Waarom de koning, die tot dan toe niets moest weten van hervormingen die zijn macht zouden aantasten, dan toch overstag ging, bleef lang een raadsel. Met de ontdekking van Van Zanten lijkt een antwoord te zijn gevonden.