Lampedusa-ramp schrikte niet af
Door correspondent Rop Zoutberg
Eindeloos zou op die derde oktober het dodental oplopen. Een jaar geleden sloeg een vluchtelingenboot om bij het Italiaanse eiland Lampedusa. Er brak brand uit op het volgepakte schip. De meeste drenkelingen kwamen onder het schip terecht. 366 vluchtelingen overleefden de ramp niet.
Het beeld van de tragedie was een haveloze kademuur op Lampedusa, waar de rij zakken met stoffelijke overschotten alleen maar langer werd. Niemand wist er raad mee, ook de lokale burgemeester niet. "We weten niet waar we naartoe moeten met de doden. Maar ook niet met de overlevenden."
Meer details over de omstandigheden waarin de ramp kon gebeuren, werden daarna duidelijk. Aan boord van de 20 meter lange vissersboot zaten vermoedelijk 500 mensen. Een groot deel daarvan zat op elkaar gepakt in het ruim, waar de goedkope plaatsen van de mensenhandelaren zijn. Zij rekenen zo'n 1500 dollar voor de oversteek van Libië naar Lampedusa, Sicilië of Malta.
Er doken tussen de persoonlijke bezittingen foto's van de drenkelingen op. Gezichten van twintigers, gefotografeerd met vrienden en familie. Kort voor de reis naar het beloofde continent.
Keerpunt
Het was niet de eerste vluchtelingenboot die verongelukte, maar het was wel een keerpunt in de reddingsoperaties van Lampedusa. In dezelfde maand van de ramp startte Italië de reddingsoperatie Mare Nostrum (Onze Zee). Het land zette vijf marineschepen, vliegtuigen en drones in, allemaal met het doel vluchtelingen te detecteren. "De inzet is erop gericht dat vluchtelingen niet langer vertrekken en zich bedenken", zei de minister van Binnenlandse Zaken Alfano bij de start.
De praktijk pakte anders uit: in de maanden daarna waagden nog nooit zo veel immigranten via de Middellandse Zee de oversteek. Vluchtelingenorganisatie UNHCR berekende dat afgelopen negen maanden 165.000 mensen uit zee werden gevist. In Italië komen nu 516 vluchtelingen per dag binnen.
Het overgrote deel van deze groep voer via de Italiaanse route richting Europa. Een verklaring voor de enorme groei van de vluchtelingenstroom zijn de conflicten in de Arabische wereld. Die komt bovenop een traditionele groep van immigranten uit Afrika.
Registreren
De stroom blijkt onverteerbaar voor de Italianen, die zich geconfronteerd zien met grote groepen vluchtelingen, die ondanks internationale afspraken niet van plan zijn in Italië hun asielprocedure af te wachten. In mei ontdekten we tijdens het filmen van een reportage in Milaan dat autoriteiten lang niet altijd alle migranten registreren. Daarmee zijn ze in de praktijk vrij om verder Europa in te reizen.
De NOS-reportage leidt in Nederland tot Kamervragen en in Italië tot een gesprek met verantwoordelijk minister Alfano. Deze reageert steeds kribbiger als het gaat om de reddingsoperatie rond Sicilië. "Italië staat er alleen voor, er is geen enkele Europese solidariteit", herhaalt Alfano meer dan één keer.
Maar de twijfel is in Italië gezaaid. Trekt de succesvolle reddingsoperatie niet juist de vluchtelingen aan? De bootjes die de marine aantreft, blijken steeds gammeler en fragieler. Gokken de mensenhandelaren erop dat ze hun schepen maar tot halverwege de Middellandse Zee hoeven laten varen - omdat ze daar toch wel op de Italiaanse marine stuiten?
Onbegrip
Het kleine Lampedusa verdwijnt uit het nieuws, omdat de vluchtelingen direct naar het veel grotere Sicilië worden gebracht. Van daaruit vertrekken de immigranten per vliegtuig en bussen naar opvangplekken op het vasteland. Als die tenminste beschikbaar zijn. Italiaanse steden raken gewend aan rijen slapende vluchtelingen bij stations en in parken.
In de nerveuze publieke opinie groeit ook het onbegrip over het humanitaire drama. In Rome verschenen affiches tegen de Italiaanse reddingsoperatie, die ruim 9 miljoen euro per maand kost. De partij Lega Nord kondigde een landelijke demonstratie aan uit protest tegen 'de invasie'.
Volgens schattingen die de UNHCR deze week naar buiten bracht, verdronken 3000 vluchtelingen tijdens hun oversteek naar Europa. De ramp bij Lampedusa van een jaar geleden lijkt ook alweer overtroffen door een tragedie in september dit jaar bij Malta. Toen zouden 500 opvarenden zijn verdronken, nadat mensenhandelaren na een ruzie moedwillig hun boot tot zinken brachten.
Van alle 366 doden bij Lampedusa werden foto's gemaakt en dna afgenomen. Voor hun graven werden betonnen plaatjes met nummers geplaatst. 182 lichamen zijn nooit geïdentificeerd.