Zet de ECB de geldpers aan?

Door economieredacteur André Meinema

De Europese Centrale Bank (ECB) zet vandaag mogelijk stappen om de Europese economie een impuls te geven en wat te doen aan de extreem lage inflatie.

Ogenschijnlijk zijn er tal van mogelijkheden. De ECB kan de geldpers aanzetten of massaal leningen, hypotheken en kredieten opkopen. Ook kan de rente nog verder worden verlaagd om het lenen van geld aantrekkelijker te maken. Keuze genoeg, of lijkt dat maar zo en is de armslag van de ECB beperkt?

De druk op de ECB en bankpresident Mario Draghi om in actie te komen is groot. Hij heeft er ook zelf een beetje op gehint, zeggen sommige economen. Twee weken geleden zei Draghi op een bijeenkomst van centrale bankiers in het Amerikaanse Jackson Hole dat de ECB "alle beschikbare instrumenten binnen het mandaat zal gebruiken om de prijsstabiliteit te garanderen".

ECB versus Fed

Als het gaat om draaien aan renteknoppen en geldkranen wordt steevast verwezen naar de draaiende geldpersen van de Fed, de Amerikaanse centrale bank. Sinds de crisis in 2008 losbarstte heeft de Fed de rente op nul gezet en voor meer dan 4000 miljard dollar (3000 miljard euro) in de economie gepompt door het opkopen van leningen, schulden en obligaties.

De monetaire politiek van nul rente en een zee aan geld heeft de Amerikaanse economie boven jan geholpen. Maar werkt zoiets ook in Europa, met zijn 28 lidstaten en uiteenlopende economieën en belangen?

Deflatiespook

Een kernprobleem is de lage inflatie. Bij een gezonde economische groei hoort ook een gezond prijspeil. De ECB mikt op een inflatie van rond de 2 procent. Prijzen stijgen als er vraag naar is en als het geld rolt. Dalende prijzen wijzen op economische malaise en lagere bestedingen. De inflatie in de eurozone is de voorbije tijd alsmaar gedaald en heeft in 5 jaar niet zo laag gestaan: 0,3 procent.

Het deflatiespook waart rond. Als producten en diensten met de dag goedkoper worden in plaats van duurder, zet dat niet aan tot consumeren, worden bezittingen minder waard en schulden groter.

De vraag is hoe je klanten en bedrijven weer aanzet tot consumeren en investeren. Nederland is ook nog eens een open economie, waarbij het buitenland en de export een belangrijke rol spelen en dat heb je niet echt in de hand.

Malaise

De geopolitieke spanningen in de wereld, de handelsoorlog met Rusland en de terugvallende groei in opkomende markten hebben de economische groei in de kiem gesmoord. Motorblok Duitsland noteerde een kleine krimp, in Frankrijk stagneert de groei al een half jaar en Italië zit weer in een recessie.

De spanningen en de Russische boycot zorgen voor een hoop onzekerheid en inzakkende markten en prijzen. Het vertrouwen bij producenten en consumenten krijgt een deuk, bedrijfsinvesteringen vallen terug en de inkoopmanagers van bedrijven in Europa zijn een stuk minder positief. Bedrijven zijn minder bedrijvig.

Wat kan de ECB doen?

De ECB kan besluiten de prijs van geld te drukken, door de basisrente nog verder te verlagen. De rente die banken onderling hanteren en die de basis is voor kredieten en hypotheken, staat sinds half juni op slechts 0,15%. Nooit eerder kostte geld zo weinig. Er kan dus nog iets van af, maar veel zal dat niet uithalen.

In navolging van de Fed kan de ECB besluiten om grootschalig schuld op te kopen. Zogeheten "asset-backed-securities" zoals leningen, kredieten, hypotheken, schulden en obligaties. Het ontlast banken en speelt geld vrij voor investeringen en kredieten. Vandaar de Amerikaanse term "Quantitative Easing" voor zo'n opkoopprogramma, want het verruimt de hoeveelheid geld.

Een gevoelig en complex punt. Zuid-Europese landen zijn erg voor. Zij zien de ECB vooral als een grote en gulle vriend die de portemonnee trekt om de nood te lenigen. Duitsland en Nederland denken daar anders over. Zij vinden opkopen en overnemen van schulden geen taak voor de ECB. Landen die moeten hervormen, wordt het zo makkelijk gemaakt om te weinig te doen.

Pijplijn

De ECB heeft wel al een maatregel voorbereid: over twee weken kunnen Europese banken samen tot 400 miljard euro goedkoop geld lenen van de ECB, op voorwaarde dat ze het doorlenen aan het bedrijfsleven.

Drie jaar geleden is dat ook al gebeurd, toen voor meer dan 1000 miljard euro. Veel haalde het niet uit. Het gaf banken wel lucht, maar er zijn nauwelijks euro's doorgerold naar de economie.

Het probleem is namelijk dat banken volop bezig zijn met het versterken van hun financiële buffers en met het kleiner en minder risicovol maken van hun balans. Meer kredietverlening in een tijd met onzekere economische vooruitzichten past daar niet bij, hoe goedkoop het geld ook is. Ook al niet omdat banken aan de vooravond staan van een ingrijpende doorlichting van hun bankbalans en een zware stresstest.

Dure euro

Een andere zorg is de sterke euro. De voorbije maanden was de dure munt een doorn in het oog van het internationale bedrijfsleven en exporterend Nederland. De wisselkoers kostte bedrijven omzet en honderden miljoenen euro's aan winst.

Maar deze zorg lijkt zich vanzelf op te lossen. De koers van de euro ten opzichte van de dollar is de voorbije weken uit eigen beweging gestaag gedaald. Vier maanden geleden kostte een euro nog $ 1,40, nu $ 1,31 en de euro lijkt nog verder te dalen. Redenen voor de daling zijn de weinig florissante economische vooruitzichten van de eurozone en de geopolitieke spanningen die vooral Europa economisch raken.

Een goedkopere euro is gunstig voor de export en zorgt voor minder wisselkoersverliezen van bedrijven. Bovendien kan het de inflatie een duw omhoog geven, omdat de import van goederen en energie duurder wordt en draagt dus zo bij aan het verjagen van het deflatiespook.