Eredivisie: vier jaar Cruijff bij Ajax
Vrijdag begint de eredivisie. In vijf delen blikt NOS.nl deze week vooruit. Deel 3: is de revolutie van Cruijff mislukt?
Ajax begint voor het vierde achtereenvolgende jaar als titelverdediger aan een nieuw seizoen in de eredivisie. Een vijfde titel op rij zou historisch zijn. Nog nooit werd een club vijf keer op rij kampioen van Nederland. En nog nooit was een coach in staat om vijf keer op rij de Nederlandse landstitel op zijn naam te zetten.
De succesreeks van de Amsterdammers loopt parallel met de veranderingen die hebben plaatsgevonden sinds Johan Cruijff met veel bombarie de lont in het kruitvat stak. Op 20 september 2010 schreef Cruijff in zijn column in de Telegraaf dat hij Ajax niet meer herkende. Oud-voetballers moesten zich kandideren voor de ledenraad van de vereniging Ajax, vond Cruijff. Om de club te redden. Het was tijd voor een fluwelen revolutie.
De coup van Cruijff
De coup van Cruijff slaagde na een ordinaire machtsstrijd die bijna twee jaar duurde. Eerst sneuvelde het bestuur van voorzitter Uri Coronel. In 2011 moest algemeen directeur Rik van den Boog het veld ruimen. In 2012 werd de bestuurlijke coup van Cruijff voltooid na een tragedie in meerdere akten binnen de Raad van Commissarissen.
Uitgerekend in het duel dat genoemd is naar Johan Cruijff liet Ajax zich afgelopen zondag pijnlijk te kijk zetten. Voor de tweede keer in vier maanden was het bescheiden PEC Zwolle te sterk. Vier landstitels, maar toch geen steek verder. Is de revolutie van Cruijff mislukt?
Meer voetballers in de organisatie
De cruijffianen haalden de bezem door de hele organisatie. Van het bestuurspluche tot aan de medische staf. Met Marc Overmars als directeur voetbalzaken, Edwin van der Sar in de rol van directeur marketing (en toekomstig algemeen directeur) gingen oud-voetballers het gezicht van Ajax bepalen.
De functie van technisch directeur werd vervangen door een technisch hart, bestaande uit hoofdtrainer Frank de Boer, assistent Dennis Bergkamp en hoofd opleiding Wim Jonk. Op zich een begrijpelijke beslissing, want bij Ajax had de technisch directeur namelijk altijd ruzie met de trainer; Van Gaal met Koeman, Beenhakker met Adriaanse, Van Geel met Ten Cate.
Georganiseerde chaos
De fluwelen revolutie vond vooral plaats op De Toekomst, de jeugdopleiding van Ajax. Het plan-Cruijff werd beschreven door Jonk en de onbekende atletiektrainer Ruben Jongkind. Zij gaven het plan de titel mee: Op weg naar een georganiseerde chaos, op weg naar succes . Uit de chaos moeten creatieve spelers voortkomen die door op maat gesneden individuele training technisch, fysiek en mentaal rijp zijn voor de top.
Zittende jeugdtrainers werden vervangen door oud-spelers als Bryan Roy, Jaap Stam, Richard Witschge en Ronald de Boer. Daarnaast hoopt Ajax te profiteren van de specialistische kennis van (oud-) topsporters uit als Guillaume Elmont (judo), Bram Som (atletiek), Freek de Boer (triatlon), Ross Watson (American football) en Christian Tamminga (polsstokhoogspringen). Van het fluwelen karakter van de revolutie, zo die er ooit was, was toen al niets meer te merken.
Met ingang van dit seizoen zijn de jeugdtrainers op De Toekomst niet meer verantwoordelijk voor een team, maar wordt er gerouleerd. Voor Orlando Trustfull, op papier een van de meest succesvolle jeugdcoaches op De Toekomst, reden om op te stappen. Voor Trustfull, zelf afkomstig uit de Ajax-opleiding, maar uiteindelijk vooral succesvol bij de Rotterdamse concurrent Feyenoord, ging de filosofie van Cruijff, Jonk en Jongkind te ver.
Niet kopen, maar opleiden
Een belangrijke kentering in het beleid is dat er geen grote aankopen meer worden gedaan. Om die reden zagen de Amsterdammers af van aankoop van Adam Maher en Luciano Narsingh. Zij vertrokken naar Eindhoven.
Marc Overmars houdt de laatste jaren nadrukkelijk de hand op de knip. Hier is wel een aantekening te maken; Ajax scout en koopt spelers op steeds jongere leeftijd uit binnen- en buitenland. Voor Christian Eriksen (16) werd in 2009 een miljoen betaald aan het Deense Odense BK, Viktor Fischer (16) kostte een jaar later zelfs 1,3 miljoen.
Ook in eigen land wist Ajax de hand te leggen op verschillende groeidiamantjes. Zo kwam Ricardo Kishna (15) over van ADO Den Haag en speelde Anwar El Ghazi twee jaar geleden nog in de B-tjes van Sparta Rotterdam. Rond de overgang van Richedly Bazoer van PSV naar Ajax ontstond zelfs een rel.
In de laatste vier jaar is het percentage jeugdspelers dat doorstroomt naar de eerste selectie gestegen van minder dan tien procent naar zo n dertig procent. Maar zijn dat de vruchten van een goede opleiding of van een uitgekiend transferbeleid waarbij de meest talentvolle spelers uit andere jeugdopleidingen worden weggeplukt.
Het ideaalbeeld is om op termijn een eerste elftal te hebben dat met volledig zelf opgeleide spelers de Europese top kan bestormen. Zover is het nog lang niet.
Terug naar Europese top
De kansloze nederlaag in 2010 tegen Real Madrid was de directe aanleiding voor Cruijff om de knuppel in het hoenderhok te gooien. Niet alleen de nederlaag maar vooral de uitvoering was Cruijff een doorn in het oog.
In de afgelopen jaren kon Ajax zich af en toe meten met de Europese top. Sommige volgers zagen in de sensationele zege op Barcelona in november een doorbraak op Europees niveau. Maar in de beslissende confrontatie voor overwintering leggen de Amsterdammers het vooral op ervaring af tegen AC Milan.
Als de ploeg van De Boer vervolgens in de Europa League twee keer van de mat gespeeld wordt door Red Bull Salzburg, verdwijnt het optimisme. De Ajacieden worden over het hele veld opgejaagd tegen de kampioen van Oostenrijk. Het geroemde positiespel blijkt opeens de achilleshiel. Het krachtsverschil is ontluisterend.
Na de blamage tegen de Oostenrijkers trekt Frank de Boer het boetekleed aan. Hij zegt de verkeerde tactiek te hebben gekozen. Na Salzburg is balbezit niet langer heilig in Amsterdam. In de jeugd gaat het om de uitvoering, bij het eerste gelden voorlopig nog andere wetten.
Wanneer is de revolutie voltooid?
De revolutie van Cruijff is een voortdurende kwestie van passen en meten, experimenteren en aanpassen. De resultaten worden pas over een paar jaar echt duidelijk als de individueel gevormde jeugdspelers furore maken in de eredivisie.
De Boer stelde aan de vooravond van zijn vijfde eredivisieseizoen opnieuw aantrekkelijker voetbal en overwintering in de Champions League als doel. De landstitel dient in Amsterdam vooral om spelers aan het hoogste Europese niveau te laten wennen. Hoewel, tegen de tijd dat ze die ervaring kunnen benutten, zijn ze meestal al weer vertrokken.
In 2012 vertrok Jan Vertonghen, vorig jaar Christian Eriksen en Toby Alderweireld en dit jaar aanvoerder Siem de Jong. Volgens het plan-Cruijff zouden de opvolgers al klaar moeten staan. Dit bleek in de seizoensopening tegen PEC Zwolle in ieder geval nog niet.
Zoals ieder jaar zal trainer Frank de Boer weer uit de georganiseerde chaos een kampioensploeg moeten kneden.