NOS NieuwsAangepast

Eén jaar Snowden: bent u er nog?

Door NOS-techredacteur Rachid Finge

Morgen is het een jaar geleden dat een artikel in de Britse krant The Guardian de wereld op zijn kop zette. De krant citeerde uit geheime documenten van de inlichtingendienst NSA. Het was de eerste van vele onthullingen. Terwijl die steeds groter in omvang werden, leek de interesse van het publiek juist af te nemen.

Onthullingen

Op 6 juni 2013 meldt The Guardian dat een van de grootste telecombedrijven van de VS gegevens over telefoongesprekken deelt met de NSA. Het gaat niet om de telefoongesprekken zelf, maar wel om allerlei kenmerken ervan, zoals wie met wie belt, hoe laat en hoe lang. Amerikaanse media zijn in rep en roer.

Internationale verontwaardiging volgt een dag later wanneer The Washington Post onthult dat de NSA rechtstreeks toegang heeft tot servers van techgiganten als Microsoft, Google, Yahoo, Facebook en Apple. Op deze manier kan de NSA e-mails, foto's, opgeslagen gegevens en chatberichten inzien. In woorden die juridisch heel exact zijn gekozen, spreken de betrokken bedrijven tegen dat ze hiervan afwisten. Google protesteert het hardst.

De onthullingen worden heviger: de locatie van honderden miljoenen mobiele telefoons worden bijgehouden, gesprekken van wereldleiders worden afgetapt, computerspullen worden onderschept om er afluisterapparatuur in te stoppen, er worden miljoenen foto's verzameld om gezichtsherkenning mogelijk te maken, zelfs telefoongesprekken van complete landen worden opgenomen.

Bent u er nog?

Hoe groot de schok na die eerste twee onthullingen ook was, de aandacht van het publiek is sindsdien sterk afgenomen. Dat viel eind oktober op, toen bekend werd dat de NSA samen met de Britse inlichtingendienst GCHQ glasvezelkabels van Google en Yahoo kon aftappen. De interesse leek nagenoeg verdwenen. Recente verhalen over afluisterpraktijken van inlichtingendiensten worden weinig gelezen.

Misschien komt het doordat de media te weinig doen om de technische verhalen duidelijk uit te leggen aan een breed publiek. Of misschien zijn mensen echt onverschillig geworden'; hebben ze geaccepteerd dat grote inlichtingendiensten alles kunnen achterhalen en dat ze zelf machteloos zijn. Een aantal mensen heeft bovendien "toch niets te verbergen".

Weinig veranderd

Opvallend aan het afgelopen jaar is dat we de identiteit van de klokkenluider kennen. Na de eerste publicaties kwam er op zijn verzoek een interview met Edward Snowden. De middelbare school had hij nooit afgemaakt, maar dankzij zijn computerkennis en programmeertalent klom hij snel op binnen de NSA. Hoe meer hij zag van de afluisterpraktijken, hoe meer hij zich verzette. "Ik kan niet toezien hoe de Amerikaanse overheid privacy en vrijheid vernietigt", zei hij destijds.

De discussie die Snowden op gang wilde brengen met zijn onthullingen is er gekomen, maar verder is er weinig veranderd. De NSA mag niet langer massaal telefoongegevens van Amerikanen verzamelen. President Obama heeft zich uitgesproken voor meer restricties op het verzamelen van gegevens, maar daarover is nog niets vastgelegd in de wet.

Techbedrijven hebben zich verenigd, omdat ze vinden dat ze te weinig mogen vertellen over informatie die de Amerikaanse overheid opvraagt. Vandaag riepen negen grote techbedrijven de Amerikaanse Senaat op de wet aan te passen om het massaal verzamelen van gegevens van onschuldige mensen onmogelijk te maken. De wet die door het Huis van Afgevaardigden is goedgekeurd, biedt daar nog mogelijkheden voor.

Snowdens toekomst

Amerika is verdeeld over Snowden. Heeft hij zijn land gediend door geheime documenten naar buiten te brengen en een discussie op gang te brengen? Of heeft hij simpelweg de wet overtreden? Allebei, vindt Snowden zelf. "Wat goed is, is niet altijd legaal", zei hij vorige week in een interview met de Amerikaanse tv-zender NBC. De wet overtreden was zijn enige optie, voegde hij eraan toe.

Een terugkeer naar de Verenigde Staten lijkt voorlopig uitgesloten. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Kerry noemt Snowden een lafaard. Wie de wet overtreedt, moet zijn verantwoordelijkheid nemen, vindt Kerry.

De vraag is of Snowden een eerlijk proces zou krijgen. Die andere klokkenluider, Daniel Ellsberg, denkt van niet. Ellsberg bracht begin jaren 70 naar buiten dat de Amerikaanse overheid had gelogen over de oorlog in Vietnam.

Staatsgeheim

Snowden zelf zei een week geleden nog dat hij geen hoop heeft op een eerlijk proces, omdat de rechter en de aanklagers ontlastend bewijsmateriaal als staatsgeheim zullen bestempelen. Daardoor wordt het onbruikbaar in een rechtszaak.

Snowden woont in Rusland. In augustus verloopt zijn tijdelijke visum. Er is een kans dat dat visum wordt verlengd, maar Brazilië is ook een optie. Snowden heeft laten weten dat hij daar wel heen wil, en de Braziliaanse president Rousseff is fel tegen de afluisterpraktijken van de NSA.

Deel artikel:

Advertentie via Ster.nl