'Onbekende soldaten' krijgen naam
Door verslaggever Roel Pauw
"Ik kan me geen mooier beroep voorstellen dan dit", zegt adjudant Geert Jonker. "Je geeft mensen hun naam terug." Jonker heeft het over mensen die stierven tijdens de Tweede Wereldoorlog en van wie de identiteit na 70 jaar nog steeds onbekend is.
Onlangs kwamen er bij graafwerkzaamheden in de buurt van Bemmel drie lichamen van militairen boven de grond. Aan de uitrusting was te zien dat het Duitsers waren, veel meer kun je er nog niet van zeggen.
De plaats waar ze werden aangetroffen en hoe ze erbij lagen, is nauwkeurig vastgelegd. Misschien verraden deze gegevens iets over de toedracht van hun dood. Van een Duitser is duidelijk dat hij is versleept en provisorisch is begraven: hij ligt op zijn buik met de armen languit voor zich uit. Ook alle attributen die op en rond het lichaam worden gevonden zijn van belang. Een plastic fluitje kan duiden op een (onder-)officiersrang, Nederlands muntgeld kan betekenen dat de militair in kwestie al langer onder de wapenen was.
Sectie
Als alle sporen ter plaatse zijn veiliggesteld en gedocumenteerd, wordt het lichaam overgebracht naar het laboratorium van de Bergings- en Identificatiedienst van de Koninklijke Landmacht (BIDKL). Daar wordt alles op roestvrijstalen sectietafels uitgestald. "Meestal staan hier drie van die tafels, maar nu zijn het er zeven. We hebben het ongelooflijk druk", zegt Jonker.
Het team is ook niet groot, twee mannen en een vrouw om precies te zijn. Ze zijn zeer deskundig: ze zijn niet alleen patholoog-anatoom en forensisch deskundige, maar weten ook heel veel van de oorlogsgeschiedenis, een zeldzame combinatie.
"Dit is een Mauserkarabijn, hij is onklaar gemaakt en in de grond gestoken als een geïmproviseerd grafteken", legt Jonker uit. "Waarschijnlijk is de eigenaar van het wapen omgekomen bij een beschieting met mortiergranaten of artillerievuur. Hier zie je een gat in de helm en dat komt overeen met de beschadigingen aan de schedel. Die is helemaal aan stukken geslagen en aan de randen van de botfragmenten kun je zien dat die fracturen peri mortem, dus rond het intreden van de dood, zijn ontstaan."
Botten lezen
Van de lichamen is niet veel meer over dan een verzameling botten, daar moeten ze het mee doen. Om te beginnen worden alle pijpbeenderen opgemeten, daaruit kun je afleiden hoe lang de gesneuvelde militair is geweest. Aan vergroeiingen van skeletonderdelen en aan slijtage kun je afleiden hoe oud hij ongeveer was. Verder kun je soms zien of hij (een enkele keer gaat het om een zij) een bepaalde ziektegeschiedenis heeft gehad en of hij bij de tandarts is geweest.
"Dit skelet is van een geallieerde soldaat geweest die bij het Kapelse Veer bij Waalwijk heeft gevochten. Dat zegt nog niet zoveel, want op die plek streden Britten, Polen, Noren en Canadezen allemaal in dezelfde Britse uniformen en met dezelfde Britse uitrusting. Daarom hebben we isotopenonderzoek laten doen, daaruit kun je opmaken in welk deel van de wereld iemand het grootste deel van zijn leven heeft doorgebracht. Hij bleek een Brit te zijn, ergens uit de omgeving van Devon en Cornwall." Met die informatie wordt de lijst van potentiële kandidaten aanmerkelijk ingekort.
'Broertje teruggegeven'
"Nog een stap verder gaat DNA-onderzoek. Daarvoor is wel nodig dat je een vermoeden hebt om wie het gaat en dat je nog levende nabestaanden kunt traceren", zegt Jonker. Hij heeft een bijzonder voorbeeld van hoe zo'n zoektocht gaat.
"De Poolse jachtvlieger Csezlaw Oberdak werd in 1944 samen met tientallen andere krijgsgevangenen bij een vergeldingsactie bij Woeste Hoeve gefusilleerd. Veel van die doden hebben we kunnen thuisbrengen, maar voor de definitieve identificatie van Oberdak hadden we DNA-materiaal nodig van een familielid. En toen bleek dat er nog een zus van hem in leven was: Ludmilla, een vrouw van inmiddels 94, die nog steeds in Krakau woonde. Het DNA bleek te matchen. We hebben de stoffelijke resten teruggebracht, Oberdak is met militaire eer begraven. Zijn zus zei in haar grafrede: jullie hebben mijn broertje thuisgebracht. Na 70 jaar kreeg ze eindelijk rust over het lot van haar broer. Het is niet gering wat dat voor mensen betekent."