"De houding van Afrikanen trekt me"
Koert Lindijer krijgt vandaag de de LIRA-correspondentenprijs. Hij is Afrika-correspondent voor de NOS en NRC-Handelsblad. Lindijer heeft een grote liefde voor Afrika omdat hij ondanks de ellende "het geluk van de Afrikanen" ervaart. Vorig jaar ging de prijs naar NOS-correspondent Bram Vermeulen.
Hoe groot is jouw liefde voor Afrika?
In ieder geval zo groot dat ik er al dertig jaar woon. En dat ik, ondanks de ellende hier, nog steeds het geluk van de Afrikanen ervaar. Hun extraverte houding, de humaniteit. Dat is voor mij de belangrijkste reden om hier te blijven en dat ik niet ten onder ga in de shit die ik natuurlijk toch vaak moet beschrijven.
Hoe is het begonnen? Het heeft iets te maken met de geur van koeienstront, toch?
De geur van koeienstront heeft inderdaad veel met Afrika te maken. Koeienstront heeft een erotische uitwerking op me. Koeien zijn prachtige beesten en ik kan me goed voorstellen dat je met een stel koeien en kamelen heel gelukkig kunt zijn. Ik heb zelf ook kamelen in het noorden van Kenia.
Daar wonen veel herders. Waarom voel jij je zo aangetrokken tot herdersvolken?
De houding van de mens, geboren om rechtop te staan en veel te lopen, trekt me erg aan. Dat de mens altijd naar de horizon en over dat volgende heuveltje wil, omdat aan de andere kant iets nieuws te ontdekken moet zijn. Hoewel Afrika snel verandert, heb je er nog altijd geweldig grote lege stukken. Ik kan me nergens vrijer voelen dan op de savanne, waar ik omringd ben door bergen en vlaktes. Dan weet ik wie ik ben en voel ik me gelukkig.
Maar als journalist komt je ook veel terecht in conflictgebieden. Hoe heeft dat jouw beeld van Afrika beïnvloed?
Het heeft mijn beeld van de mensheid bepaald, als ik dit soort dure woorden mag gebruiken. Dat gaat vanzelf wanneer je in Rwanda, twintig jaar na de genocide, gaat peuteren in de ziel van de mensen en probeert te begrijpen hoe het is als je hele familie is uitgemoord. Welke leegte je ervaart, welke schaduw op je ziel ligt. Maar wanneer je ook probeert te begrijpen waarom mensen in monsters kunnen veranderen, hun buren met kapmessen te lijf gaan en kinderen tegen muren van kerken kapot slaan. Dan ga je zoeken naar wat de mensheid is en jezelf afvragen: Kan jij een moordenaar zijn, kan ik een moordenaar zijn? En zijn er omstandigheden waarin het slechtste in de mens naar boven komt en er dan een moordpartij als in Rwanda kan gebeuren?
Gebeurt dat nu ook in de Centraal-Afrikaanse Republiek, waar je onlangs was?
Daar is geen sprake van genocide, wel van wanorde. Het leven van een geit is meer waard dan van een mens, omdat een geit nog geld oplevert. Ik heb in de loop van de tijd geleerd om niet naar lijken te kijken. Als mensen mij een lijk willen laten zien dan bedank ik daarvoor. Maar in de Centraal-Afrikaanse Republiek werd iemand voor mijn neus vermoord. Toen dacht ik: Ja jongens, ik kan me goed voorstellen hoe makkelijk het is om nu iemand dood te trappen, maar uiteindelijk word je hiervoor gestraft. Dat heb ik ook gezien in Rwanda, een land waar iedereen nog bezig is met de genocide. In een monster veranderen brengt schade aan, ook aan jezelf.
Kun je als journalist overbrengen wat er gebeurt tijdens een genocide, zoals in Rwanda?
Ik realiseerde me toen dat de massaliteit van het moorden niet is over te brengen. Ik was in een kerk en daar hoorde je alleen zoemende vliegen. Het was doodstil in die kerk op die vliegen na. Die kwamen op de massa rottende lijken af. Het metertje van mijn cassetterecorder sloeg uit. Ik heb één overlevende gevonden, een meisje van elf. Haar kaken bewogen, maar ze kon niet meer spreken. Dat moment is me wel bijgebleven.
Hoe vaak heb jij gehoord: genocide gebeurt alleen in Afrika?
Het klinkt gek, maar ik was blij dat het een paar jaar later in Joegoslavië gebeurde. Genocide is een kwestie van het opzetten van mensen tegen een groep. Dat heeft niets met Afrika te maken. Het is een heksenjacht. In Rwanda is homofilie legaal. Rwanda heeft overwogen om homofielen die moeilijkheden hebben in het buurland Oeganda op te nemen. Niet omdat ze zo geëmancipeerd zijn, maar omdat zij hebben geleerd hoe het is als je doelwit wordt van een heksenjacht. Het is levensgevaarlijk. Het is zo gemakkelijk om mensen tegen elkaar op te zetten. Misschien iets gemakkelijker in Afrika, omdat je daar vaak maar één centraal radiostation hebt en soms geen vrije pers. Maar het gevaar bestaat van Groningen tot aan de Zuidpool.
Hoe staat Afrika ervoor vergeleken met 30 jaar geleden?
Ik voel me er ongemakkelijk bij dat ik onlangs in Zuid-Soedan, Mali en de Centraal-Afrikaanse Republiek ben geweest. Die landen die zijn teruggevallen in de chaos. Het doet me denken aan de jaren negentig. Toen rende ik van de ene naar de andere oorlog. Maar dat is nu niet meer het geval. Er zijn sterke instituties, een goede economische groei en een opkomende middenklasse. Jongeren staan via internet in contact met de rest van de wereld. Afrika luistert niet meer naar Jim Reeves, maar naar moderne muziek. Het is het laatste continent waar je ontzaglijk veel geld kunt verdienen. Ik hoop dat conflicten zoals in de Centraal-Afrikaanse Republiek niet de maat zetten.
Blijf je in Afrika?
Ik heb een familie, een vrouw en kinderen, koeien, geiten en kamelen in Afrika. Een van mijn zonen doet business-management. Ik zou wel gek zijn als ik nu naar Nederland zou gaan. Veel jonge Afrikanen studeren in Europa, maar komen terug om hier aan de slag te gaan. Mijn toekomst en mijn verleden liggen in Afrika. Ik vind het continent alleen maar interessanter worden.