Geheime diensten: hoe zit het?
Het kabinet heeft zijn standpunt over de toekomst van de geheime diensten AIVD en MIVD bekendgemaakt. Het kabinet reageert op het advies van de commissie-Dessens, dat in opdracht van het kabinet werd uitgebracht. Ook reageert het kabinet op het rapport van de toezichtcommissie veiligheidsdiensten CTIVD. Dat onderzoek vond plaats op verzoek van de Tweede Kamer.
Over welke diensten en hoofdrolspelers gaat het?
AIVD
De AIVD is de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst en valt onder het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van minister Plasterk (PvdA).
De belangrijkste taken zijn:
* Het onderzoeken van personen en organisaties die een bedreiging kunnen vormen voor de samenleving.
* Mensen die belangrijke (overheids)functies gaan bekleden vooraf controleren op hun betrouwbaarheid. Denk aan ministers en functionarissen bij olie-, water- en telecommunicatiebedrijven.
* Advies geven aan beveiligers en beveiligingsdiensten over het beschermen van mensen die gevaar lopen of bedreigd worden.
* Inlichtingen inwinnen in andere landen, bijvoorbeeld omdat daar bedreigingen voor Nederland zijn of omdat Nederlandse belangen in die landen gevaar lopen.
* Veiligheidsanalyses maken voor personen of organisaties waar het Rijk verantwoordelijk voor is. Denk aan de situatie van PVV-leider Wilders.
MIVD
De MIVD is de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst en valt onder het ministerie van Defensie van minister Hennis-Plasschaert (VVD).
De belangrijkste taken van de dienst zijn:
* Meer dan de AIVD richt de MIVD zich op het buitenland en het onderzoeken van bedreigingen voor Nederland. Deze adviezen bepalen mede hoe de Nederlandse krijgsmacht eruit ziet, hoeveel mensen en materieel er nodig is etc.
* Mensen die bij of voor Defensie willen werken onderzoeken op betrouwbaarheid.
* Onderzoek verrichten voor, tijdens en na militaire missies in het buitenland. Bijvoorbeeld zoals nu in Mali gebeurt, ter voorbereiding op de missie daar.
* Het beveiligen van geheime informatie van de krijgsmacht.
* Het gericht onderzoek doen naar een ander land dat mogelijk een bedreiging vormt. Dit kan alleen in opdracht van de minister-president.
* Dreigingsanalyses voor persoonsbeveiliging maken.
CTIVD
De CTIVD, de Commissie van Toezicht op de Veiligheidsdiensten, is een onafhankelijk toezichtsorgaan. De commissie controleert of de AIVD en de MIVD wel volgens de regels werken. De commissie heeft toegang tot alle informatie en mag medewerkers onder ede verhoren.
De commissie informeert de Tweede Kamer en adviseert het kabinet. Op verzoek van de Tweede Kamer heeft de CTIVD een extra onderzoek uitgevoerd naar aanleiding van het NSA-schandaal.
Coördinator inlichtingen- en veiligheidsdiensten
In de Wet Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten uit 2002 is vastgelegd dat de secretaris-generaal en rechterhand van de minister-president als coördinator optreedt voor de twee veiligheidsdiensten. Ze vallen immers onder verschillende ministeries, en ook de minister-president heeft eigen bevoegdheden. Die coördinator is op dit moment Kajsa Ollongren.
Bevoegdheden
In de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv 2002) zijn alle belangrijke afspraken over het werk van de veiligheidsdiensten vastgelegd. Over wat mag en niet mag, wie welke geheimen moet bewaren, welke ministers welke opdrachten mogen geven etcetera.
Een voorbeeld: "Artikel 21 Lid 1 sub a. De diensten zijn bevoegd tot de inzet van natuurlijke personen al dan niet onder dekmantel van een aangenomen identiteit..."
Betere controle
Een commissie onder leiding van Stan Dessens heeft in opdracht van het kabinet de Wiv 2002 geëvalueerd. Hij heeft gekeken of wat er tien jaar geleden over de geheime diensten is afgesproken, nog wel werkt. De wereldpolitiek en de technologische ontwikkelingen hebben voor veel verandering gezorgd.
Dessens deed in december 2013 verschillende aanbevelingen. Zo zouden de AIVD en de MIVD meer moeten mogen, maar moeten ze wel beter gecontroleerd kunnen worden, ook door de Tweede Kamer.
Fractievoorzitters
Officieel heet de commissie Stiekem Commissie Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten. De Tweede Kamer heeft als volksvertegenwoordiging via deze commissie toegang tot bepaalde vertrouwelijke informatie van en over de veiligheidsdiensten. Daar gelden strikte voorwaarden voor en absolute geheimhouding.
Alleen de fractievoorzitters nemen deel. Zij zijn dus soms de enigen die namens de volksvertegenwoordiging de geheime informatie kunnen controleren en beoordelen.
Het debat met minister Plasterk over de 1,8 miljoen datapakketjes van de AIVD leidde tot een conflict tussen de fractievoorzitters.