"Het gaat niet alleen om Plasterk"
"Ik heb hetzelfde probleem als iedereen", zegt hoogleraar informatierecht Nico van Eijk in het NOS Radio 1 Journaal. "Ook ik kan niet nagaan wat er waar is van de berichten over de dataverzameling."
Minister Plasterk kwam gisteren in het nauw door het nieuws dat Nederlandse inlichtingendiensten gegevens over 1,8 miljoen gesprekken, surfgedrag en e-mailverkeer verzamelden. Plasterk zei vorig jaar dat die gegevens waren verzameld door de Verenigde Staten.
Is er wel voldoende kennis bij bewindslieden over het verzamelen van dit soort informatie?
"Dat kan je je afvragen inderdaad. We hebben veel vertrouwen gesteld in bewindslieden die daarvoor verantwoordelijk zijn, maar dat vertrouwen heeft in de VS, Europa, en ook Nederland, toch wel een deukje opgelopen. Dat gebeurde onder meer na de affaire rond klokkenluider Snowden. Maar ook door de wijze waarop het hele vraagstuk is weggelachen door bewindslieden. Kamervragen kregen heel beperkte antwoorden zoals: "ik zal de Amerikanen vragen of het waar is"."
Heeft u nog iets gehoord dat u nog niet eerder wist?
"Ik heb hetzelfde probleem als iedereen. Ik hoor van alles, maar ik kan de informatie ook niet verifiëren. Dus ik kan ook niet nagaan of iets waar is. Er wordt vaak gezegd dat de informatie geheim is, maar er moet natuurlijk wel een goede controle kunnen plaatsvinden. De Kamer heeft de Commissie Stiekem, die naar geheime zaken kijkt. De Kamer zou dus op de hoogte moeten zijn. Maar als Kamerleden roepen dat ze niet de juiste informatie krijgen of dat er een parlementaire enquête moet worden georganiseerd, dan lijkt het instrument van de commissie niet goed te werken."
De informatie wordt dus niet op de juiste manier gedeeld?
"Onlangs is het delen van geheime informatie via de commissie geëvalueerd. Toen is gezegd dat dat kan worden verbeterd, maar er zijn geen grote veranderingen aangekondigd. Ik denk toch dat je naar andere oplossingen moet en zelfs in de VS is gezegd dat de teugels worden aangetrokken."
Wat ziet u als andere oplossingen?
"In de VS onderzoeken ze nu de mogelijkheid van het vooraf toetsen. Dus voordat de informatie wordt verzameld wordt nagegaan of de methode wel is geoorloofd. Er wordt nog gepraat over wie dat dan moet toetsen. Ook wordt er gesproken over een advocaat die vanuit het belang van de gemeenschap kijkt naar het verzamelen van informatie. In Nederland moet de minister toestemming geven, maar die toestemming is vaak via een mandaat overgedragen aan de diensten zelf. Of we dat zo willen houden is een belangrijke vraag."
Van wie zijn nu de gegevens verzameld?
"Dat weten we niet, maar minister Hennis van Defensie zegt dat we ons aan de regels hebben gehouden. Dus dat betekent dat het gaat om internationaal satellietverkeer. Daarvoor hebben we een schotelpark in het noorden van Nederland staan. Dat is algemeen bekend. Via dat park kan je communicatie ontvangen en die informatie mag je verzamelen. Maar als je daar vervolgens wat mee doet, heb je toestemming nodig. Die informatie mag bijvoorbeeld met buitenlandse mogendheden worden gedeeld, maar in sommige gevallen is daar een expliciete toestemming nodig van de minister. Dat is ook een vraag die de Kamer moet stellen, denk ik."
De informatie die is verzameld is "rechtmatig gedeeld" met de Verenigde Staten, schrijft de minister. Zou het kunnen gaan om gegevens van Amerikaanse burgers?
"Als dat zo is, dan komt er nog een ander interessant aspect bij. De Verenigde Staten mogen data verzamelen van buitenlanders, maar van Amerikaanse burgers mag dat alleen onder heel strenge voorwaarden. Amerikaanse burgers hebben een zekere bescherming tegen hun eigen overheid. Het kan zijn dat de Amerikaanse overheid via deze constructie gegevens heeft gekregen die Nederland mocht verstrekken, maar die de Amerikaanse opsporingsdiensten niet zomaar mogen gebruiken."
"Ik denk dat we het eigenlijk niet meer moeten hebben over de vraag of die minister wel goed heeft gehandeld, maar over de vraag of we vinden dat al dit soort praktijken wel moeten zijn geoorloofd. Misschien moeten we daar nog een keer goed over nadenken, betere waarborgen inbouwen."