NL wil ook internet onderscheppen

Door redacteuren Gert-Jan Dennekamp en Hugo van der Parre

De Nederlandse veiligheidsdiensten willen - net als de Amerikaanse NSA - op grote schaal internet- en telefoonverkeer onderscheppen. Ook het kabinet voelt ervoor de mogelijkheden voor die diensten uitbreiden.

Nu kunnen alleen de gegevens van gesprekken via de satelliet en de korte golf op grote schaal worden onderschept. In de toekomst moet dat ook mogelijk zijn voor internet en telefoonverbindingen via de kabel. Binnen een paar weken komt er een rapport van de commissie-Dessens, die de Wet op de Inlichtingen en Veiligheidsdiensten (Wiv 2002) evalueert. De verwachting is dat de commissie gaat adviseren de wet aan te passen.

Op dit moment staat de wet ongerichte interceptie alleen toe van communicatie die niet-kabelgebonden is. Anders gezegd: de geheime diensten mogen alleen communicatie in bulk verzamelen die door de lucht gaat, dus via satelliet en radioverkeer. Het Nederlandse afluisterstation in het Friese Burum kan maar een beperkt aantal satellieten zien, maar door samen te werken met andere diensten wordt dat tekort aangevuld.

Analyse van bulk

De 'bulkgegevens' worden door de MIVD en de AIVD geanalyseerd. Dat zijn de metadata die van satellieten uit de lucht worden geplukt. De commissie die toezicht houdt op de veiligheidsdiensten (CTIVD) heeft in het verleden al geconstateerd dat het doorzoeken van deze massagegevens niet goed is geregeld. Misbruik is niet uitgesloten, zeker als er wordt samengewerkt met andere veiligheidsdiensten. Opvallend is ook dat de MIVD het bij operaties in het buitenland niet nodig vindt om zich aan de Nederlandse wet te houden.

Het verbod op ongerichte interceptie bij communicatie via kabelverbindingen is een gevoelig punt. Door de moderne glasvezeltechnologie gaat immers steeds meer internetverkeer door de kabelnetwerken. In 2011 constateerde de CTIVD dat het onderscheid tussen kabelgebonden en niet-kabelgebonden communicatie "wat gedateerd aandoet".

Als kort daarop ook de Adviesraad voor Internationale Vraagstukken (AIV) hetzelfde concludeert, antwoordt de regering: "Het kabinet is van mening dat dit onderscheid niet gehandhaafd kan blijven. Daartoe wordt een wijziging van de Wiv 2002 voorbereid." Er wordt een onderzoek aangekondigd. Begin dit jaar gaat de commissie-Dessens aan de slag.

Intussen krijgen de AIVD en de MIVD tips van Engelse collega's hoe ze het internetverkeer kunnen aftappen. Volgens de Britse krant The Guardian staat in gelekte documenten van Edward Snowden dat de Britse afluisterdienst GCHQ Nederland heeft geholpen. "De Nederlanders moeten een aantal wetten wijzigen voordat ze op dezelfde manier kunnen functioneren als de GCHQ. We bieden Nederlandse advocaten juridisch advies over hoe wij daarmee zijn omgegaan".

Als de geheime diensten en het kabinet hun zin krijgen, kan voortaan alle communicatie die via het internet verloopt in bulk worden onderschept. Ongericht. Dat betekent dat er niet langer een concrete verdenking tegen een persoon of groep hoeft te zijn om bijvoorbeeld chatgesprekken, e-mailberichten, skype-verbindingen of bestanden te onderscheppen en op te slaan. De handtekening van de minister is dan niet meer nodig. Alles kan worden binnengehaald.

Ontoelaatbaar

Burgerrechtenbeweging Bits of Freedom heeft alvast de messen geslepen. In een brief aan minister Plasterk van juni dit jaar: "In de ogen van Bits of Freedom is een dergelijke uitbreiding van de Wiv volstrekt ontoelaatbaar. Het ongericht monitoren van alle communicatie via het internet vormt een gigantische inbreuk op de privacy en recht op vrije meningsuiting van burgers".

Omdat bulk-interceptie een gigantische hoeveelheid data oplevert - elke dag weer - zullen de inlichtingendiensten in de praktijk keuzes moeten maken welke gesprekken en bestanden daadwerkelijk worden afgeluisterd. Daarbij laten ze zich onder meer leiden door de meta-data: wie heeft hoe vaak met wie contact? Zijn er netwerken van verdachte personen te onderscheiden? Welke personen moeten op de voet gevolgd worden? Maar alle andere communicatie kan nog een jaar lang bewaard worden. Tenzij de wet ook op dat gebied wordt veranderd.

Met de nieuwe bevoegdheden schuiven AIVD en MIVD een fors stuk op richting NSA. Het hele internet komt nu immers binnen bereik. De Amerikanen zijn overigens niet zomaar te evenaren, want zij gaan nog wel een stuk verder: zij tappen zeekabels af, eisen en stelen data van internetproviders, luisteren ambassades en politici af, volgen creditcardbetalingen, verzamelen contactlijsten van internetaccounts en breken in op smartphones. Kortom, de voorsprong op de Nederlandse collega's is nog wel even verzekerd.

E-mail de auteurs van dit artikel via: hugo.van.der.parre@nos.nl