Feiten over de JSF
Waarom moet de JSF er komen?
Sinds 2002 doet Nederland mee aan de ontwikkeling van het Amerikaanse gevechtsvliegtuig Joint Stike Fighter (JSF) dat officieel de F-35 Lightning II heet. Eind jaren negentig besluit de Tweede Kamer dat de huidige F-16-vloot toe is aan vervanging. De F-16 wordt te oud.
Nederland werkt mee aan de ontwikkeling van de JSF onder meer vanwege de mogelijke positieve effecten op de werkgelegenheid. Door mee te doen zouden Nederlandse bedrijven orders krijgen voor onderdelen.
Officieel is de lijn van de opeenvolgende kabinetten duidelijk: meewerken aan de bouw betekent niet automatisch ook kopen. Maar premier Kok zegt in 2002 al dat naarmate je langer deelneemt in de ontwikkeling, de kans dat de keus uiteindelijk op de JSF zal vallen groter wordt.
Aanvankelijk wordt gepraat over 85 toestellen. De kosten van de JSF vallen steeds hoger uit dan eerder was berekend. Volgens de laatste berichten uit Washington dalen de kosten nu weer enigszins.
In 2006 gaat de eerste Joint Strike Fighter de lucht in.
Zijn er ook andere opties?
Ja die zijn er.
Het Zweedse gevechtsvliegtuig Gripen NG van Saab. De vliegtuigbouwer laat in 2009 weten het gevechtsvliegtuig tegen een vooraf vastgestelde prijs te kunnen leveren. Dit vliegtuig bestaat vooralsnog alleen op de tekentafel.
Een andere optie is de Eurofighter. Dit vliegtuig is in Duitsland al sinds 2003 in actieve dienst. Net als bij de Amerikaanse JSF wordt ook het bedrag op het prijskaartje van deze Europese tegenhanger steeds hoger. Een argument om niet voor de Eurofighter te kiezen is dat het toestel een verouderd ontwerp heeft en te duur is in onderhoud.
Verder kan het kabinet nog kiezen voor de Dassault Rafale, een Frans gevechtsvliegtuig, en de Advanced F-16, een verbeterde versie van de F-16.
Waarom is de JSF een hoofdpijndossier in de Nederlandse politiek?
In 2002 besluit het kabinet-Kok II om samen met acht andere landen deel te nemen aan de eerste fase van de ontwikkeling van het JSF-project. Besluiten over volgende fases worden vaak uitgesteld. Over de aanschaf van de twee testtoestellen wordt dan ook jaren gedebatteerd.
Vanaf het begin zijn er zorgen over de kosten van het programma, vooral bij de PvdA. Bij de partij bestaan twijfels of de Joint Strike Fighter wel "het beste toestel voor de beste prijs" is. Ondanks pogingen van de toenmalige coalitiepartner om ervan af te komen, wordt er in 2009 toch een eerste testtoestel besteld en aanbetaald door het kabinet-Balkenende-Bos.
In 2005 zegt staatssecretaris Van der Knaap dat het voor de hand ligt om in plaats van 85 slechts 54 gevechtsvliegtuigen aan te schaffen.
In 2010 wordt bekend dat de kosten van de JSF 1,4 miljard euro hoger zijn dan geraamd.
In 2011 stemt de Kamer in met de aanschaf van een tweede toestel, door kabinet-Rutte I. Ook gedoog-partner PVV stemt hiermee in. PvdA zit dan in de oppositie en stemt tegen. Minister Hillen zegt dat Nederland door de aanschaf niet vastzit aan de JSF, maar dat stoppen wel 280 miljoen euro kost. Ondertussen lopen de kosten van het programma steeds verder op.
In de zomer van 2012, terwijl het eerste testtoestel net is geleverd, wil D66 dat Nederland uit het JSF-testprogramma stapt. De partij geeft de voorkeur aan een opvolger 'van de plank'.
Ook de PvdA is dan nog steeds vastbesloten om te stoppen met de JSF. De fractie noemt het project te duur en omgeven met te veel onzekerheden. Er lijkt een Kamermeerderheid te ontstaan tegen de komst van het toestel.
Begin 2013 zegt de VVD dat de partij met minder toestellen kan leven. In plaats van ruim vijftig toestellen zou VVD ook akkoord gaan met zo'n dertig Joint Strike Fighters. In dit jaar wordt ook het tweede toestel aan Nederland overgedragen.
De twee testtoestellen staan nog aan de grond in Texas, in opdracht van de regering. Nederland is bang dat het vliegen ermee zou kunnen worden uitgelegd alsof de keus voor de JSF al vaststaat. De Nederlandse JSF's worden wel gevlogen door Amerikaanse piloten.
Wie zijn er voor en wie zijn er tegen?
CDA, VVD, SGP en ChristenUnie zijn altijd voor het project geweest. Zo zegt CDA-minister Hillen in 2012 dat het "een goed beginsel" is dat Nederland tien jaar geleden in het JSF-project is gestapt. Hij zegt dat stoppen zeker 200 miljoen euro zou kosten.
Een aantal andere partijen was en is tegen. De huidige regeringspartij PvdA was verschillende keren zeer kritisch, maar lijkt haar verzet nu te laten varen.
In 2013 maakt minister Hennis-Plasschaert bekend dat de bijna 4000 Kamervragen over de JSF bijna 15 miljoen euro hebben gekost.