Paus zet encycliek naar zijn hand

Door Vaticaan-deskundige Andrea Vreede

"Wie gelooft, ziet" staat te lezen in de eerste encycliek van paus Franciscus, Lumen Fidei (Licht van het Geloof). Vandaag, krap vier maanden na de verkiezing van deze Argentijnse paus, is de encycliek ten doop gehouden.

Dat lijkt razendsnel maar is het niet, want het meer dan tachtig pagina's tellende document is grotendeels geschreven door Franciscus' voorganger, emeritus paus Benedictus XVI. Die had de eerste opzet van het document al klaar toen hij eind februari aftrad. Het vormt het afsluitende deel van een geleerd drieluik waarin Benedictus al eerder uitvoerig de thema's liefde en hoop heeft behandeld.

Geschenk uit de hemel

Voor paus Franciscus kwam deze bijna voltooide rondzendbrief voor alle rooms-katholieken misschien wel als een geschenk uit de hemel. Want terwijl de emeritus paus bekendstaat als een fijnzinnig theoloog, valt de nieuwe paus op door zijn heldere en eenvoudige boodschap.

Benedictus is een schrijver, Franciscus vooral een spreker. Door Benedictus' encycliek van enige "toevoegingen" te voorzien, zoals Franciscus zelf vermeldt, heeft hij dit theologisch leerdocument in één keer naar zijn hand kunnen zetten. En dat is te merken. "In dit stuk zit veel van Benedictus, maar ook alles van Franciscus," merkte een van de inleiders, monseigneur Fisichella, vanochtend op in de perszaal van het Vaticaan.

Bijbelteksten

In een betoog doorspekt met verwijzingen naar bijbelteksten en taalkundige verklaringen hoor je de zachte stem van Benedictus XVI uitleggen hoe de mensheid het geloof nodig heeft. Het leert hem goed en kwaad van elkaar te onderscheiden. Zonder geloof gaat iedereen in deze moderne wereld maar op zoek naar zijn eigen waarheid. De dictatuur van het relativisme, noemt Benedictus dit. Dat is, net als zijn nadruk op het verband tussen geloof en rede, een van zijn stokpaardjes. In het geleerde verhaal proef je voortdurend zijn cultuurpessimisme.

Maar dan klinkt op gezette punten opeens krachtig het geluid van paus Franciscus door. Zoals iemand er een architect bijhaalt als hij een huis wil bouwen, zo moet de gelovige Jezus als deskundige gebruiken om God aan zich te laten openbaren, leert de paus.

Geen privézaak

Het geloof is geen privé-zaak. Het moet worden uitgedragen, maar wel met respect voor niet-gelovigen en in dialoog met anders-gelovigen. Want, zo lijkt Franciscus te willen zeggen, hoe geleerd en mooi de doctrinaire muren ook zijn die mijn geachte voorganger heeft opgetrokken, nu is de tijd gekomen om er deuren in te openen en met een heldere, positieve boodschap de wereld in te gaan. En dat is precies waar hij sinds zijn verkiezing mee bezig is.