Helft schoten in 2012 uit noodweer

Door redacteur politie en justitie Ilan Sluis

Politieagenten hebben vorig jaar bij onderzochte schietincidenten in meer dan de helft van de gevallen geschoten uit noodweer. Dat blijkt uit een analyse die de NOS maakte van de Rijksrechercheonderzoeken. In 2012 werden bij 24 schietincidenten verdachten verwond of dodelijk geraakt.

Zulke incidenten worden altijd onderzocht door de Rijksrecherche. In ruim de helft van de gevallen in 2012 ging het om noodweersituaties, waarbij de agent uit zelfverdediging heeft geschoten. Bij de andere incidenten wordt gesproken over 'gepast geweld'.

Vervolging

Bart Nieuwenhuizen, hoofdofficier van justitie en voorzitter van de vuurwapencommissie, noemt de cijfers opvallend. "Geweld op straat neemt kennelijk zozeer toe dat een politieman sneller bedreigd wordt of sneller besluit tot ingrijpen."

Nieuwenhuizen zegt dat er vaker incidenten zijn waarbij een agent de afweging "hij-of-ik" moet maken. De vuurwapencommissie geeft op basis van het Rijksrechercheonderzoek een advies over eventuele vervolging van betrokken agenten.

Geen enkele agent is tot nog toe strafrechtelijk vervolgd voor een van de incidenten. In negentien gevallen heeft het Openbaar Ministerie geconcludeerd dat de agenten zich aan de regels hebben gehouden. Vijf andere onderzoeken zijn nog niet afgerond.

Ruime bevoegdheden

Bij de schietincidenten verloren vijf slachtoffers het leven. Dat is net zoveel als in 2011, hoewel er toen meer schietincidenten waren: dertig.

"Nederland staat in de top van Europa", zegt onderzoeker van politiegeweld Jaap Timmer, lector aan de Hogeschool Windesheim. Over de afgelopen jaren valt gemiddeld één dode door politiekogels per 5 miljoen inwoners.

Andere landen die hoog scoren zijn Denemarken, Zweden en Frankrijk. Timmer: "Een precieze oorzaak is niet vast te stellen door het ontbreken van gegevens, maar een mogelijke oorzaak zouden de relatief ruime bevoegdheden van de Nederlandse politie kunnen zijn. Die zijn niet beperkt tot noodweersituaties".

Onrechtmatig

Volgens Timmer ontbreken exacte cijfers over hoe vaak er in totaal wordt geschoten door agenten. Naar schatting is dat zo'n 200 keer per jaar. Grofweg de helft zijn waarschuwingsschoten.

Van de gerichte schoten is weer ongeveer de helft op voertuigen. Van de vijftig keer dat op personen wordt geschoten, schoot de politie vorig jaar dus in 24 gevallen raak.

De politie laat kansen liggen om te leren van situaties waarin onrechtmatig is geschoten, vindt onderzoeker Timmer. "Uit gegevens van de afgelopen 35 jaar blijkt dat in 10 procent van de gevallen onterecht het wapen gebruikt is."

Weinig geleerd

"En dan kan het zijn dat een agent toch om begrijpelijke redenen niet strafrechtelijk wordt vervolgd, maar vervolgens neemt de politieleiding ook nauwelijks disciplinaire maatregelen meer. Bij een oordeel tot niet vervolging is voor de politie ook vaak de kous af", zegt Timmer.

"Wellicht is het zo dat lokaal incidenten worden geëvalueerd en dat betrokken agenten worden bijgespijkerd, maar landelijk wordt er weinig van geleerd. Daar ligt een kans voor de Nationale Politie. Om samen met bijvoorbeeld de Politieacademie een landelijk onderzoekssysteem naar schietincidenten op te zetten."