Steeds minder vertrouwen in ANC

Door buitenlandredacteur Achille Prick

De Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma is herkozen als leider van de regeringspartij ANC. Daarmee lijkt Zuma in 2014 ook herkozen te worden als president van Zuid-Afrika.

Zuma's herverkiezing is geen verrassing. Maar dat zegt niet dat de leider van het ANC zonder zorgen is. Integendeel, de partij verkeert in de ernstigste crisis sinds zijn machtsovername in 1994.

Bloemfontein

Precies 100 jaar geleden werd het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) opgericht als een belangenorganisatie voor zwarte mensen in Zuid-Afrika. Dat gebeurde in Bloemfontein, de plaats die nu Manguang heet en waar het ANC deze week zijn 53ste congres houdt.

Het belangrijkste doel van het ANC was afschaffing van de apartheid en dat is in 1990 gelukt. Vanaf 1994 doet het ANC mee aan de verkiezingen en sindsdien behaalt de partij altijd een ruime meerderheid van de stemmen.

Corruptie

Een belangrijke oorzaak van de huidige crisis ligt mogelijk in dat succes. De partij is op sommige onderdelen nog steeds meer een actiegroep dan een volwassen politieke organisatie. Want er was weinig noodzaak tot verandering. Democratische processen binnen de partij zijn daarom geen vanzelfsprekendheid. Hogere functionarissen houden elkaar in het zadel en dat leidt tot corruptie.

In de aanloop naar het congres is bij voorverkiezingen sprake geweest van intimidatie, omkoping en geweld. Een regionale ANC-leider werd neergeschoten. Partijleider Jacob Zuma zelf wordt ook in verband gebracht met financiële schandalen.

Onderklasse

Daardoor verliest de partij het contact met delen van de traditionele aanhang. De zwarte onderklasse was altijd loyaal aan het ANC maar dat automatisme verdwijnt. Veel mensen zien geen verbeteringen in hun levensomstandigheden, terwijl het partijkader wel zijn schaapjes op het droge heeft.

Uit die onvrede ontstond vier jaar geleden het Congres van het Volk (COPE). Deze afsplitsing van het ANC vertegenwoordigt vooral de zwarte middenklasse. COPE-partijleden streven naar een modern democratisch land zonder corruptie en zonder raciaal onderscheid. Hun potentie wordt geschat op 20 procent van de stemmen. Op provinciaal niveau hebben enkele partijen in een coalitie het ANC al buiten het bestuur gehouden.

Sinds de afschaffing van de apartheid is gerealiseerd, is ook duidelijk geworden dat er binnen de partij grote verschillen bestaan. Sommigen zijn bij de aanpak van economische problemen aanhangers van de vrije markt, anderen verkiezen meer overheidsingrijpen. Op diverse terreinen heeft de partij conservatieven en liberalen binnen de gelederen.

Julius Malema

Dat verschil werd ook duidelijk rondom de omstreden voormalige jeugdleider van het ANC, Julius Malema. Hij werd eind vorig jaar veroordeeld wegens haatzaaien. Hij zong het lied Kill the Boer. Kort daarop werd de rechts-extreme boerenleider Eugène Terre'Blanche vermoord. Malema werd begin dit jaar uit de partij gezet. Velugels van het ANC steunen hem, andere niet.

Om het vertrouwen terug te winnen spreekt Zuma nu van de volgende slag die hij wil maken. Na de politieke vrijheid, wil hij nu ook sociaaleconomische vrijheid realiseren voor de zwarte bevolking van Zuid-Afrika. Want een blanke verdient nog steeds veel meer voor het zelfde werk dan een zwarte inwoner van het land.