'Grimms' populariteit onverwacht'

Door redacteur Lambert Teuwissen

Roodkapje. Hans en Grietje. De kikkerkoning. De wolf en de zeven geitjes. Het is haast onmogelijk volwassen te worden zonder de sprookjes van Grimm.

Voor het slapen gaan verteld op de rand van het bed, op bezoek in de Efteling of door de vele Disney-films die ervan gemaakt werden. En toch was het nooit de bedoeling van Jacob en Wilhelm Grimm dat hun werk, dat deze maand 200 jaar geleden werd uitgegeven, in iedere kinderkamer zou staan.

"De gebroeders Grimm waren er helemaal niet op uit om te vermaken", zegt kenner Regina Freyberger, die promoveerde op hun werk. "Zij hadden politieke en educatieve doeleinden voor ogen. Daarom was de eerste uitgave van hun boek Kinder- und Hausmärchen ook niet geïllustreerd en bevatte veel voetnoten."

Verrast

"De verhalen werden verzameld om de volksliteratuur vast te leggen", legt Freyberger uit. "In die tijd was het Duitse Rijk door de Napoleontische oorlogen uit elkaar gerukt. Door de volksverhalen te verzamelen, wilden ze het land verenigen en sterker maken. Voor Jacob en Wilhelm Grimm was dit een wetenschappelijke studie zoals hun woordenboek en hun werk over Duitse sagen."

"Dat hun werk werd ontvangen als kinderboek zal de broers enigszins verrast hebben", stelt Freyberger. Toch was de stap niet zo groot, stelt ze. "De titel van het boek werd verkeerd begrepen als aanbeveling. Bovendien was het kinderboek een nieuw fenomeen in de negentiende eeuw. Kinderen lazen vaker boeken voor volwassenen, zoals Robinson Crusoe."

Bloederig

Het onbedoelde publiek dwong de broers terug te komen op bepaalde keuzes. Ze hadden er eerst geen probleem in gezien om elementen te behouden die niet zo geschikt waren voor kinderen. Sprookjes mogen dan vaak gruwelijk zijn (opgegeten door een wolf, in het bos achtergelaten door je ouders), in de oorspronkelijke versie waren ze nog wat gewelddadiger.

Neem bijvoorbeeld bloedige details als Assepoesters stiefmoeder, die haar dochters adviseert stukken van hun voet af te snijden om in het muiltje te passen. Ook hele verhalen waren niet zo geschikt. 'Hoe kinderen slagertje speelden' bijvoorbeeld, waarbij het slecht afloopt voor het kind dat het varken speelt, zonder een reddende prins aan het einde.

Ook van seksuele toespelingen waren de broers niet vies. "De relatie tussen Rapunzel en de prins veranderde bijvoorbeeld flink, om het sociaal en moreel meer acceptabel te maken. In 1812 kon je uit het verhaal opmaken dat de twee seks hadden gehad. In 1819 wordt daar de reden voor toegevoegd: ze zijn verliefd. In 1857 wordt duidelijk gemaakt dat ze man en vrouw zijn voordat ze het bed delen."

Pittoresk

Langzaam maar zeker ontdekten de broers zo de juist toon, door hun aanpassingen in de verhalen, de toevoegingen van nieuwe verhalen en uiteindelijk ook illustraties, door hun broer Ludwig Emil.

Rond de broers zelf begon inmiddels ook een sprookje verteld te worden, dat 200 jaar nog altijd voor waar wordt aangezien. De broers zouden hun vertelsels al reizend door donkere wouden en pittoreske dorpjes bijeen hebben gesprokkeld.

"Het was een beeld dat ze graag in stand hielden", zegt Freyberger. "Dat ze de uitstervende sprookjes van het gewone volk hadden verzameld. Maar dat is niet waar. Ze haalden ze uit andere boeken, en als ze al met anderen spraken, dan waren dat leden van de bourgeoisie, niet de lagere klassen. Toch bestaat dit beeld nog altijd."

Vaag

Dat ook de sprookjes zelf na 200 jaar nog zo levendig verteld worden, schrijft Freyberger toe aan de sobere stijl van de broers. "Ze schreven de sprookjes zonder veel bijvoeglijke bijwoorden die de verhalen aan een specifieke tijd hadden gebonden. Een kasteel is gewoon een kasteel, welke architectuurstijl moet je er zelf bij verzinnen."

"Die vaagheid vraagt creativiteit van de luisteraar of lezer. Die kan het daardoor in gedachten helemaal van zichzelf maken."

Freyberger denkt daarom dat ook volgende generaties nog van de sprookjes zullen genieten. "Sprookjes zijn er al langer dan 200 jaar en zullen altijd een manier zijn om te communiceren en fantasie te delen. Ze zullen deel uit blijven maken van culturen wereldwijd, omdat ze zo goed als tijdloos zijn."

Er zijn in het Nederlands verschillende vertalingen van de sprookjes. De meeste complete is van uitgeverij Lemniscaat (ISBN: 9789056375287). Taschen bracht recentelijk een selectie van 27 beroemde sprookjes, met korte introducties (ISBN: 9783836538329)