In Frankrijk nog overal sporen WOI

door correspondent Ron Linker

Ook in Frankrijk wordt vandaag herdacht dat op 11 november 1918 de Eerste Wereldoorlog eindigde. Bij het conflict kwamen naar schatting 1,4 miljoen Fransen om het leven en er zijn nog overal sporen te vinden van die bloedige strijd.

Vrijwel ieder jaar vindt boer Jean-Luc Pamart (61) bij het omploegen van zijn akkergrond resten van soldaten. Duizenden militairen kwamen om bij de verdediging van loopgraven die dwars door het dorp Confrécourt liepen, zo'n honderd kilometer ten noorden van Parijs. "Het is gek te beseffen dat de suikerbieten en aardappelen opkomen, terwijl de wortels rusten op de gesneuvelden". zegt Pamart.

Van september 1914 tot het einde van de oorlog stonden Duitsers en Fransen hier tegenover elkaar. Verschanst in loopgraven die soms maar enkele tientallen meters van elkaar verwijderd waren. "Ze spraken soms zelfs met elkaar", weet de boer, wiens grootvader als 'poilu' (Franse soldaat), gewond raakte in de oorlog.

Steengroeves

De oude, nabijgelegen steengroeves werden door de manschappen gebruikt om uit te rusten: "Ze vochten drie dagen en daarna brachten ze drie dagen door in de grotten. Sommige werden gebruikt als provisorisch hospitaal, andere als een plek waar ze even konden ontspannen."

In de zachte kalkstenen wanden van de groeve kerfden de soldaten afbeeldingen. Het is geen kunst, maar het geeft wel de gevoelens van de militairen goed weer. Een uitgehouwen tafereel verbeeldt een jager die met pijl en boog zijn vrouw verdedigt. "Zoals een soldaat zijn land verdedigt."

Aan het plafond van de donkere, vochtige grot hangen nog altijd lange ijzerdraden. "Omdat overal ratten liepen, hingen de soldaten hun voedsel op." Pamart wijst op een onafgemaakte sculptuur halverwege het gewelf : "Kijk, je kunt hier nog de grafiet-tekening zien die als sjabloon moest dienen voor een beeldhouwwerk. De soldaat heeft het nooit af kunnen maken. Waarschijnlijk is ie gesneuveld."

Hel

Helemaal aan het einde van de groeve hebben de soldaten een kapelletje gemaakt. Op de muur staat: "Dat God Frankrijk moge beschermen". Te zien is een kruis met daarachter de opkomende zon. Pal naast de kapel is een trap naar boven. "In plaats van naar de hemel, ging die trap naar de hel. Want daarboven daar was de loopgraaf. Daar was de dood."