Duitsland herinnert Roma

door buitenlandredacteur Achille Prick

Twintig jaar na het besluit dat het er moest komen, heeft Duitsland nu een herinneringsmonument voor de vermoorde Sinti- en Roma-zigeuners ten tijde van de nazi-dictatuur. Het monument staat vlak bij de Bondsdag in Berlijn.

"Ik ben opgelucht dat het er nu is, maar het is jammer dat veel ouderen die zich in de steek gelaten voelden door Duitsland, dit moment niet meer meemaken", zei Romani Rose, voorzitter van de Centrale Raad voor Sinti en Roma in Duitsland, eerder in een interview.

Het monument bestaat uit een 12 meter breed waterbekken met in het midden een steen. De Israëlische Kunstenaar en bouwer Dani Karavan wil dat er altijd een bloeiende roos op de steen ligt. Is de roos verwelkt, dan zakt de steen in het water. Vervolgens komt hij weer boven en moet er een nieuwe roos opgelegd worden. Als symbool voor de cyclus van leven, rouw en herinnering.

Herinneringscultuur

Zowel bondskanselier Angela Merkel als bondspresident Joachim Gauck waren aanwezig bij de plechtigheden. Dat is opmerkelijk, want zelden treden beide hoogwaardigheidsbekleders samen op bij gelegenheden. Met hun gezamenlijke komst willen ze het belang van de herinneringscultuur onderstrepen.

De Nederlander Zoni Weisz was één van de sprekers bij onthulling. Hij was de eerste vertegenwoordiger van Sinti- en Roma-zigeuners die vorig jaar de Bondsdag heeft toegesproken bij de jaarlijkse Holocaust-herdenking.

Naar schatting hebben de nazi's in de periode van 1933 tot 1945 een half miljoen Sinti- en Roma-zigeuners vermoord. De nabestaanden hebben lang op erkenning moeten wachten. Bondskanselier Konrad Adenauer sprak in 1949 over de Joden als slachtoffer van volkerenmoord. Pas in 1982 kregen de Sinti en Roma ook die erkenning, van bondskanselier Helmut Schmidt.

Monument

Na de Duitse hereniging besloot de regering-Kohl in 1992 dat er een nationaal monument moest komen voor alle slachtoffers van de nazidictatuur. Het was dus de bedoeling dat er één monument zou komen, maar daar waren de verschillende organisaties van nazislachtoffers fel op tegen.

Na lang gesteggel kreeg Berlijn in 2005 het grote Holocaustmonument. De grote vlakte met stenen pilaren van verschillende hoogte, vlak bij de Brandenburger Tor. Begin 2008 volgde een monument voor de vermoorde homoseksuelen, in de nabijgelegen Tiergarten. En nu in dezelfde omgeving het derde monument, voor Sinti en Roma.

Critici spreken van een Holocaust-route in de Duitse regeringswijk. Anderen menen juist dat democratie niet vanzelfsprekend is en dat het goed is dat politici in hun omgeving iedere dag worden herinnerd aan de verschrikkingen van de Duitse dictatuur.

Zigeuner

Dat het vele jaren heeft geduurd, lag bij het Sinti- en Roma-monument onder meer aan een lang debat over het woord zigeuner. Kon dat wel of niet worden gebruikt op een plaquette bij het monument?

Tegenstanders van het woord zigeuner menen dat de nazi's dat woord juist gebruikten als racistisch argument om hen te vervolgen. "Bij een monument van Martin Luther King plaats je ook niet het woord nikker", aldus Marian Luca, wetenschappelijk medewerker van de Centrale Raad voor Sinti en Roma. Anderen wilden niet dat het woord zigeuner zou worden gegijzeld door de nazi's.

Volkerenmoord

Een wetenschappelijke commissie boog zich over de kwestie en kwam met een compromis. In een tekst bij het monument staat nu dat de Sinti en Roma uit racisme als zigeuners slachtoffer geworden zijn van een volkerenmoord.