Eerste genocideproces Den Haag
Door redacteur buitenland Esther Bootsma
Ze is 65 en woonde samen met haar man ongestoord in een rustig dorp in Limburg. Tot Yvonne Basebya twee jaar geleden ineens werd gearresteerd. Ze zou in 1994 jongeren in Rwanda hebben aangespoord tot moordpartijen.
Vandaag begint haar rechtszaak voor de rechtbank in Den Haag. Een unieke zaak, omdat voor het eerst iemand in Nederland terechtstaat wegens het plegen van genocide.
Politiek asiel
Volgens het openbaar ministerie is Yvonne Basebya zeker niet de enige Rwandees in Nederland met bloed aan haar handen. Mogelijk zijn het er tientallen. De meesten hebben hier politiek asiel aangevraagd of gekregen.
Vervolging is lastig en tijdrovend. De moorden zijn lang geleden gepleegd in een ver land, er zijn weinig documenten en het is moeilijk betrouwbare getuigen te vinden.
Tot nu toe is daarom in Nederland nog maar één Rwandees vervolgd: Joseph Mpambara. De rechtbank in Den Haag achtte hem vorig jaar schuldig aan oorlogsmisdrijven. Hij kreeg levenslang.
Yvonne Basebya is de tweede. Het verschil met Mpambara is dat zij de Nederlandse nationaliteit heeft gekregen en daardoor volgens de wet kan worden vervolgd voor genocide.
Aanklacht
Volgens de aanklacht heeft ze in 1994 in haar wijk in de Rwandese hoofdstad Kigali jongeren aangespoord tot geweld tegen Tutsi's. Ook zou ze persoonlijk betrokken zijn geweest bij moord. Bovendien was ze naar verluidt de hoogste vrouw binnen een extremistische Hutu-partij.
Yvonne Basebya ontkent alle beschuldigingen. Volgens haar advocaat Victor Koppe is ze slachtoffer van een samenzwering van vroegere buren, die uit zijn op haar woning en ander onroerend goed.
Ze gaf Tutsi's juist onderdak om hen te redden van de slachtingen, aldus Koppe. Dat zou blijken uit tientallen verklaringen, onder meer van Paul Rusesabagina, op wie de beroemde film Hotel Rwanda is gebaseerd.
"Het is ondenkbaar dat de mevrouw de misdaden heeft gepleegd waarvan ze wordt beschuldigd. Ik kende haar in Rwanda als een zeer integere dame", aldus de hotelmanager.
Dodenlijsten
In de voorbereiding van de zaak maakten de rechter-commissaris, de openbaar aanklager en de advocaat vele reizen naar Rwanda. Ze hebben onder meer plaatsen delict gefilmd en 72 getuigen gehoord.
Verschillende van deze getuigen zeggen dat Yvonne Basebya in haar huis jeugdbijeenkomsten hield, waar lijsten werden opgesteld met Tutsi's die moesten worden gedood. Ook zouden er extremistische liederen zijn gezongen.
Maar volgens advocaat Koppe zijn de getuigen tegen Yvonne Basebya zeer onbetrouwbaar. Hij verdenkt het openbaar ministerie van 'tunnelvisie'. Het speciaal voor dit soort zaken opgerichte team Internationale Oorlogsmisdrijven is volgens hem bevooroordeeld, omdat het koste wat kost oorlogsmisdadigers achter de tralies wil krijgen.
Achterhouden informatie
Koppe beschuldigt het openbaar ministerie van het bewust achterhouden van cruciale en voor zijn cliënt ontlastende informatie. Koppe vindt dat zijn cliënt daardoor geen eerlijk proces krijgt en wil dat de rechter het OM maandag bij het begin van de rechtszaak niet-ontvankelijk verklaart.
Het gaat om informatie uit een ouder vonnis uit 2003 van een rechtbank in de Rwandese hoofdstad Kigali. Die zaak ging over een aantal gebeurtenissen waar ook B. van wordt beschuldigd. Dat vonnis is afgelopen week aan het dossier toegevoegd, maar volgens Koppe had het openbaar ministerie dat vonnis al twee jaar voorhanden.
Getuigen
Getuigen die in de rechtszaak in 2003 een rol speelden, komen ook in deze zaak weer aan het woord. De rechtbank in Rwanda oordeelde toen dat de getuigenverklaringen van deze mensen elkaar tegenspreken en dat zij belangen hadden die hun betrouwbaarheid in twijfel konden trekken.
De rechter sprak daarom de verdachte in die zaak vrij. Koppe zegt dat het oude vonnis bewust niet met hem of de rechter is gedeeld, ondanks dat hij er meermalen om had gevraagd.
Eerder had het OM van de rechter zelfs de opdracht gekregen op zoek te gaan naar dat oude vonnis, omdat het belangrijk kon zijn in deze zaak. Ook toen hebben de officieren van justitie niet gezegd dat ze de informatie al hadden, aldus Koppe. Koppe vreest dat zijn cliënt nu geen eerlijk proces krijgt.
De inhoudelijke behandeling van de strafzaak duurt naar verwachting acht weken. Een uitspraak wordt in 2013 verwacht.