4daagse: vergeten koloniale wortels
Door redacteur Lambert Teuwissen
Als de Nijmeegse Vierdaagse volgende week weer van start gaat, zullen maar weinig deelnemers zich bewust zijn van de koloniale en militaire wortels van het evenement. De tocht begon ooit als een marcheeroefening voor een inmiddels grotendeels vergeten regiment, de Koloniale Reserve. "Zelfs mensen die wel aardig in de Indische geschiedenis zitten kennen het verschijnsel toch maar vaag", zegt Clemens Verhoeven, die het boek 'Het vergeten korps' over het legeronderdeel schreef.
De Koloniale Reserve was de Nederlandse poot van het KNIL. "Er moest telkens nieuw bloed komen voor het KNIL. De Reserve regelde de selectie van vrijwilligers, de eerste training en verscheping naar Indië vanuit Nederland."
Propaganda
"De Vierdaagse is het rechtstreekse gevolg van de inspanningen van de Koloniale Reserve", legt Verhoeven uit. "Het initiatief was niet van hen afkomstig, maar al heel snel lijfden ze het in en poetsten ze het op tot iets grootst."
De Koloniale Reserve zette de Vierdaagse in als propagandamiddel. De marsen waren ideaal om het elitekorps te presenteren aan de Nederlandse burger en nieuwe leden te werven voor het vrijwilligerskorps. "In die tijd was het een heel bekende verschijning in Nederland. Ze zagen er heel exotisch uit, met hun prachtige gala-uniform en flitsend veldtenue. Ze werden altijd uitgenodigd bij defilés, Koninginnedag en Prinsjesdag."
'Schande van Europa'
Dat stond in schril contrast met de woeste beginjaren van de Reserve. Het korps begon ooit als een huurlingenleger in Harderwijk. "Dat was een zooitje ongeregeld, de schande van Europa", oordeelt Verhoeven.
Zonder enige selectie werden mensen van het laagste allooi toegelaten. "Zodra ze hadden getekend kregen ze hun handgeld, maar moesten ze ook binnen de poorten van Harderwijk blijven. Daar verzopen ze hun geld. Het halve plaatsje bestond uit cafés en bordelen. Omdat hun toekomst zeer twijfelachtig was, leefden ze in het hier en nu."
Rond het einde van de 19de eeuw was de situatie onhoudbaar geworden. Harderwijk wilde van het garnizoen af en Defensie wilde een nieuwe start maken. "Ze wilden geen rouwdouwer meer, maar een geciviliseerde soldaat. Geen bloed in de sawa meer. Met het einde van de Atjeh-oorlog veranderden de taken van de militairen en kregen ze de ruimte om ze nieuwe, politionele taken te geven."
Nijmegen
Daarvoor werd een nieuwe opleiding ingericht in Nijmegen, ver weg van het verleden in Harderwijk. Daar werd een nieuwe kazerne geopend en kregen de mannen een gedegen opleiding volgens de modernste methoden.
Indië sloop in het dna van de stad. Nog altijd beschrijven zo'n 5000 mensen er zich als Indonesisch, voornamelijk afstammelingen van militairen. "Na Den Haag is Nijmegen de meest Indische stad van Nederland", stelt Verhoeven.
De Koloniale Reserve is daar oorzaak van. "Iedereen die terugkwam, op verlof, invalide, geestelijk aangeslagen of gepensioneerd, moest zich melden in Nijmegen. Daar werd voor ze gezorgd en daar waren mensen die hen begrepen." Veel veteranen die al jarenlang nauwelijks een band met Nederland hadden gehad, bleven daarom makkelijk hangen in de stad.
Overschaduwd
Het elitekorps stierf na de Tweede Wereldoorlog een geruisloze dood. Na de inval van de Duitsers werden er simpelweg geen mensen meer opgeroepen. Mede daardoor speelde de Reserve tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog vijf jaar later een rol die werd overschaduwd door de Nederlandse landmacht.
Na de terugtrekking uit Nederlands-Indië was de Koloniale Reserve simpelweg ingehaald door de geschiedenis. Alleen die traditionele Vierdaagse bleef onmisbaar.
Clemens Verhoeven - Het vergeten korps - Vantilt - ISBN: 9789081450034