1 op 10 vogelsoorten op uitsterven

Door verslaggever Roel Pauw

Ruim 1 op de 10 vogelsoorten staat op uitsterven. Dat blijkt uit de nieuwe Rode Lijst van de International Union for Conservation of Nature (IUCN). De lijst wordt elke vier jaar bijgewerkt.

Vernietiging van de leefomgeving is de belangrijkste oorzaak voor het uitsterven van vogelsoorten. In het Amazonegebied bijvoorbeeld, dreigen honderd soorten voorgoed te verdwijnen. Wat dichter bij huis: de populatie ijseenden in de Oostzee is met 1 miljoen exemplaren gekrompen.

Bij Naturalis (Centrum voor Biodiversiteit) hebben ze naast een indrukwekkende collectie dieren die nog steeds voorkomen ook een langzaam maar zeker uitdijende verzameling dieren die inmiddels zijn uitgestorven. Er is zelfs een speciale kast voor gereserveerd. Daarin staan onder meer de Amerikaanse trekduif, de ivoorsnavelspecht, de Javaanse kievit, de hopspreeuw, de lachuil, de reuzenalk en zo kun je nog wel even doorgaan.

Glazen kistje

Met een mismoedige blik laat René Dekker, hoofd collecties van Naturalis, een klein vogeltje zien dat speciaal in een glazen kistje wordt bewaard, de witvleugelstrandloper (Prosobonia leucoptera). In 1773 op Tahiti ontdekt tijdens een van de ontdekkingstochten van James Cook, in de loop van de 19e eeuw was hij uitgestorven.

Het bruinige vogeltje ter grootte van een merel is een van Dekkers lievelingen. "Ik ben op de plek geweest waar hij vandaan komt, gewoon voor het gevoel van: hier zat hij. Hier had hij kunnen rondvliegen. Hier had hij móeten rondvliegen."Naturalis heeft het enige exemplaar dat van het vogeltje bewaard is gebleven.

Als een vogelsoort uitsterft, heeft dat niet alleen sentimentele betekenis. "Een vogel heeft ook een eigen plek in de voedselketen. Hij is belangrijk voor het bestrijden van insecten en voor de verspreiding van zaden. Wat het precies betekent als er zo'n schakel uit de keten valt, weten we niet", zegt Dekker.

Grutto

Ook uit Nederland zijn de afgelopen eeuwen vogelsoorten verdwenen, bijvoorbeeld de bosruiter, de hop en de ortolaan. Dat heeft te maken met de veranderingen in de landbouw, de toenemende druk op kwetsbare gebieden door recreatie en het grotere beslag op ruimte door menselijke activiteiten.

De meeste van deze soorten komen in het buitenland nog in voldoende grote aantallen voor. Alleen ten aanzien van de grutto heeft Nederland een bijzondere verantwoordelijkheid. "Het grootste deel van de wereldpopulatie broedt in ons land. En het gaat slecht met de grutto. Dat heeft te maken met de manier waarop bij ons weidegronden worden beheerd. Het is tegenwoordig erg stil op het Nederlandse platteland."

Planken

Soms wordt een vogelsoort op het nippertje van de ondergang gered. "In de jaren 70 leek de Japanse kuifibis te zijn uitgestorven, totdat er in 1981 in China een restpopulatie van zeven dieren werd ontdekt. Daarmee is een fokprogramma opgezet en nu zijn er weer zo'n 1100 vogels."

Het is de uitzondering op de regel: van de pakweg 10.000 soorten die er zijn, zullen er in de komende decennia tientallen verdwijnen. In Naturalis houden ze een paar planken leeg, voor als er weer een vogel moet verhuizen van de collectie van levende dieren naar de afdeling 'uitgestorven'.