'Luchtspiegeling werd Titanic fataal'

Het was koud, de nacht dat de Titanic zonk. "Je kan het ijs ruiken", zei uitkijk Reginald Lee tegen zijn collega in het kraaiennest, vlak voordat de fatale ijsberg uit het niets opdoemde uit het donker. Die kou, redeneert Titanic-kenner Tim Maltin honderd jaar later, resulteerde direct in de scheepsramp. Vanavond presenteert hij zijn theorie op de tv-zender National Geographic.

"Door de bijzondere omstandigheden die nacht zou de meest ervaren zeeman nog misleid zijn", denkt Maltin. "Niemand had door wat er precies aan de hand was. Ze werden totaal verrast door de omstandigheden."

Nog geen minuut nadat Lee en zijn collega alarm hadden geslagen, botste de Titanic al op het gevaarte. Volgens Maltin was een luchtspiegeling de reden dat ze pas op het laatste moment de ijsberg zagen. "Dat kwam door een fenomeen dat abnormale refractie heet. Door de extreem koude lucht boog het licht zo, dat er een valse horizon ontstond. Zo werd de ijsberg verhuld en zagen ze hem niet."

Logboeken

"Alleen in een vacuüm gaat het licht in een rechte lijn", legt Maltin uit. "In de atmosfeer buigt het licht door de dichtheid van de lucht waar het doorheen gaat. Als de luchtdichtheid heel anders is dan normaal, wordt het licht totaal anders gebogen. Dan zien we dingen die we normaal niet zien en misinterpreteren we wat we zien."

"Zelfs vandaag de dag heeft radar nog last van abnormale refractie", stelt Maltin.

Bewijs voor zijn theorie vond Maltin in de logboeken van schepen die op het moment van de ramp in de buurt waren. "Al die schepen noteerden om de vier uur de temperatuur van de lucht en de zee. Die logboeken waren honderd jaar niet ingekeken, maar zo kon ik een kaart maken van de omgeving en de omstandigheden uitrekenen op de plek van de ramp."

Noodpijlen

Verder bewijs ziet Maltin in het vreemde gedrag van de bemanning van het vrachtschip Californian. Vanaf de brug van het schip kon men de vuurpijlen van de Titanic afgevuurd zien worden, maar de kapitein werd niet gewekt en er werd geen enkele reddingspoging ondernomen. Pas toen 's ochtends de marconist weer wakker werd, kreeg men door dat op slechts enkele kilometers afstand 1500 mensen in het water waren omgekomen.

"Mijn theorie verklaart waarom de Californian geen reddingsactie uitvoerde. Door de luchtspiegeling was de Titanic onherkenbaar. Het leek alsof de noodpijlen heel laag waren, omdat de Titanic veel hoger leek dan ze in feite was." Later zou de bemanning van de Californian inderdaad verklaren dat ze hadden gedacht dat het om siervuurwerk ging.

"Ook de morselampen werden gestoord door de verschillende luchtlagen die nacht", somt Maltin op. "Bij dit soort rampen is het nooit een ding dat fout gaat, maar een hele serie. En die nacht zat de Titanic alles tegen."

Tragedie

Voor Maltin maakt de ontdekking de nacht des te tragischer. De schuld van de ramp ligt niet bij de onoplettendheid van Reginald Lee. Ook niet bij kapitein Smith, die roekeloos een ijsveld zou zijn ingevaren (dat algemeen aanvaarde gebruik zou pas na de ramp veranderen) of bij scheepseigenaar Ismay, die het vermeende bevel gaf dat het schip op volle vaart moest proberen een record te varen (daar is nooit enig bewijs voor gevonden).

"Dit was het beste schip ter wereld, met de meest ervaren bemanning", zegt Maltin. "De ramp is minder interessant als je denkt dat het komt door menselijk falen. Als het kwam doordat iemand te snel ging of niet oplette of egoïstisch was, dan was het slechts een ongeluk."

"Je realiseert je pas om wat voor een tragedie het ging als je bedenkt dat het universum de opvarenden voor de gek hield. De echte schuldige was het weer."